معادله حسابداری یا معادله ترازنامه چیست؟

برای طبقه بندی صحیح فعالیت‌های یک واحد اقتصادی اطلاعات فعالیت‌های مختلف مالی تحت عناوینی دسته بندی شده که به آن حساب می‌گویند. به عبارتی هر یک از اقلام دارایی، بدهی و حقوق صاحبان سرمایه و سایر اقلام تاثیر گذار بر فعالیتهای مالی در حسابهای مربوط به خود ثبت می‌شود. حساب دارای سه قسمت عنوان، طرف بدهکار و طرف بستانکار است.عنوان حساب نشان می‌دهد اطلاعات این حساب متعلق به کدام اجزای معادله حسابداری است. در این سری از مقالات آموزش رایگان حسابداری به توضیح معادله حسابداری و ترتیب قرار گرفتن آن‌ها در ترازنامه خواهیم پرداخت.

تعریف معادله حسابداری

در حسابداری دو طرفه، معادله حسابداری تعادل بین دو طرف دفاتر را نشان می‌دهد. در واقع از معادله حسابداری برای نشان دادن رابطه بین دارایی ها، بدهی ها و حقوق صاحبان سهام استفاده می‌شود. زمانی که از معادله حسابداری استفاده می‌کنیم، متوجه می‌شویم که برای دارایی های خود از وجوه تجاری استفاده کرده یا آنها را از طریق بدهی تامین مالی می‌کنیم. برای اینکه در هر زمان وضعیت مربوط به هر حساب مشخص شود، عنوان آن حساب و ماهیت حسابها در حسابداری که بدهکار است یا بستانکار در یک صفحه به شکل T نوشته می‌شود.

فرمول معادله حسابداری

فرمول معادله حسابداری که معادله ترازنامه نیز نام دارد به صورت زیر است:

دارایی ها

بدهی ها + حقوق صاحبان سرمایه

معادله حسابداری نشان می‌دهد که دارایی‌ها با وام گرفتن پول و یا پرداخت آن به سهامداران شرکت تامین می‌شود. این معادله همیشه باید موازنه باشد اگر معادله حسابداری موازنه نباشد به طور قطع در ثبت رویدادهای مالی اشتباهی رخ داده است. حسابداران در مقاطع زمانی مختلف، برقراری این معادله را با تهیه صورت وضعیت مالی (ترازنامه) گزارش می‌کنند.

هر شرکتی برای تهیه و کسب دارایی های واحد اقتصادی به منابع مالی نیازمند است، که از منابع زیر تامین می‌شود:

1- از محل منابع مالی متعلق به صاحب شرکت که به آن سرمایه گفته می‌شود.

2- از محل منابع مالی متعلق به دیگران که بدهی نام دارد.

ترازنامه یکی از صورت‌های مالی شرکت‌ها است که در گذشته با این عنوان نامگذاری شده است و امروزه به صورت وضعیت مالی تغییر عنوان داده است. تهیه صورت وضعیت مالی برای شرکت‌هایی که از نظر قانونی به ثبت رسیده‌اند، در پایان سال مالی آنها الزامی است. 

🔻 نکته

فقط حساب‌های دائمی یعنی دارایی، بدهی و سرمایه در ترازنامه ثبت می‌شوند و حساب‌های درآمد و انواع هزینه ها در حسابداری جزء حساب‌های ترازنامه نیستند و در صورت سود و زیان منعکس می‌شوند.

اجزای اصلی معادله اساسی حسابداری

در این قسمت به تعریف هر یک از عناصر معادله حسابداری (معادله ترازنامه)، یعنی دارایی‌ها، بدهی‌ها و سرمایه می‌پردازیم:

به طور کلی اثر فعالیت های مالی معادله اصلی حسابداری در حساب T به این صورت است:

شرح	سمت راست حساب	سمت چپ حساب
دارایی	+	–
بدهی	–	+
حقوق صاحبان سرمایه	–	+

دارایی‌ ها

تمام منابع اقتصادی، اعم از مشهود و نامشهود که در مالکیت شرکت بوده، قابل تبدیل به پول و دارای منافع آتی برای شرکت است، دارایی نامیده می‌شوند. دارایی‌ها به دودسته جاری (کوتاه مدت) و غیر جاری (بلند مدت) تقسیم می‌شوند. حساب دارایی یک حساب دائمی و ترازنامه ای است و ماهیت بدهکار دارد.

✍🏻 نکته

از سال 99 ترتیب قرار‌گیری حساب‌ها در ترازنامه توسط سازمان حسابرسی تغییر کرده است. در اکسل ترازنامه، فرمت جدید این صورت مالی ارائه شده است. در صورت وضعیت مالی (ترازنامه) ابتدا دارایی های غیر جاری و سپس دارایی های جاری در سمت راست و در سمت چپ ابتدا حقوق مالکانه و بدهی های غیر جاری و در پایان بدهی های جاری قرار دارند.

پیشنهاد میشود بخوانید: تفاوت ترازنامه و تراز آزمایشی

دارایی‌های غیر جاری

دارایی هایی که شرایط دارایی جاری را نداشته و معمولا نقدشوندگی کمتری دارند.

دارایی های جاری

داراییهایی که معمولا طی چرخه عملیاتی معمول واحد تجاری یا ظرف یک سال از تاریخ ترازنامه،هر کدام طولانی تر است،مصرف یا فروخته شود یا به وجه نقد یا دارایی دیگری که از نقد شدن آن اطمینان داریم، تبدیل شود.

🔻 نکته

چرخه عملیاتی معمول از پرداخت وجه برای خرید مواد یا کالا شروع و تا زمان دریافت وجه نقد حاصل از فروش ادامه دارد.

سرمایه یا حقوق صاحبان سهام

 حقوق صاحبان شرکت، روی دارایی‌های آن را سرمایه می‌نامند. طبق معادله حسابداری یا معادله ترازنامه نیز اگر از دارایی‌ها، بدهی را کسر کنیم، سرمایه به دست می‌آید. این حساب یک حساب دائمی و ترازنامه ای است و ماهیت بستانکار دارد.

بدهی ها – دارایی ها

سرمایه

بدهی ‌ها

تمامی بدهی ها و تعهد‌های شرکت به اشخاص حقیقی و حقوقی دیگر، بدهی نام دارد. بدهی‌ها در اثر خرید نسیه کالا و خدمات و یا دریافت وام به وجود می‌آیند. بدهی ها یک حساب دائمی و ترازنامه ای است و ماهیت بستانکار دارند. بدهی‌ها نیز بر اساس اینکه کمتر از یک سال یا بیشتر از یک سال پرداخت شوند به دو دسته جاری و غیر جاری تبدیل می‌شوند. 

بدهی‌های غیر جاری

بدهی هایی که زمان سررسید آنها بیش از یک سال و یک دوره مالی است.

بدهی‌های جاری

تعهداتی هستند که تسویه آنها طی چرخه عملیات معمول واحد اقتصادی با یکسال از تاریخ صورت وضعیت مالی (ترازنامه) هر کدام طولانی تر ایت، انجام گیرد.

جدول معادله حسابداری

حسابداران برای ثبت و نگهداری هر رویداد مالی، از کارتی به نام حساب استفاده می‌کنند. حساب جزء پایه اصلی هر سیستم حسابداری و ابزاری که همه‌ی رویداد‌های مالی موجود در دارایی، بدهی و سرمایه در آن ثبت می‌شود. هر یک از اطلاعات مالی مثل صندوق حساب جداگانه‌ای دارند. در حساب جهت آموزش از فرم T استفاده می‌کنند، و در آن دو عمل افزایش و کاهش قابل ثبت است.

پیشنهاد میشود بخوانید: تشخیص بدهکار و بستانکار در حسابداری

اهمیت معادله حسابداری

از مهمترین کارها در حسابداری، شناسایی و اندازه‌گیری رویدادهای مالی موثر بر معادله حسابداری یک واحد اقتصادی است. حسابداران برای اینکه رویدادهای مالی مربوط به یک واحد اقتصادی را ثبت و سپس اطلاعات حسابداری را به طور مناسب گزارش کنند باید:

1- رویدادهای مالی موثر بر واحد اقتصادی را شناسایی کنند.

2- میزان تاثیر هر رویداد مالی را بر اجزای معادله ترازنامه ارزیابی و اندازه‌گیری نمایند.

شناسایی و ارزیابی میزان تاثیر یک رویداد مالی بر اجزای معادله حسابداری “تجزیه و تحلیل” نامیده می‌شود.

از معادله حسابداری (ترازنامه) در چه مواردی استفاده می‌ شود؟

معادله حسابداری یا همان معادله ترازنامه دارایی‌ها مساوی بدهی‌ها به اضافه سرمایه یا حقوق صاحبان سهام است. این معادله به عنوان پایه تمام معادلات حسابداری و اساس حسابداری دوگانه است، چون نشان می‌دهد همه دارایی‌ها با داد و ستد پول به سهامداران شرکت تامین می‌شود. وضعیت مالی هر کسب و کار بر اساس دو قسمت اصلی ترازنامه ارزیابی می‌شود: دارایی‌ها و بدهی‌ها. حقوق صاحبان سهام بخش دیگر ترازنامه است. معادله حسابداری نحوه ارتباط این سه جزء مهم با یکدیگر را نشان می‌دهد.

برای درک تاثیر رویدادهای مالی در معادله حسابداری، مثال شرکت حمل و نقل شمال را با هم مرور می‌کنیم.

مثال معادله حسابداری

آقای فیروزی در اول خرداد 1400 شرکت حمل و نقل شمال را به منظور ارائه خدمات حمل و نقل در داخل شهر، تاسیس می‌کند، واقعه زیر یکی از رویدادهای مالی آن شرکت است.                                                                                          

00/3/1- اختصاص 100،000،00 ریال وجه نقد، به عنوان سرمایه در شرکت حمل و نقل شمال.

برای اینکه بتوان موازنه معادله حسابداری را برقرار نمود لازم است این رویداد مالی را به درستی تجزیه تحلیل کنیم. مبلغ 100،000،000 ریال وجه نقد در شرکت به عنوان صندوق شناسایی شده و به این ترتیب در معادله حسابداری، نوعی دارایی به نام صندوق ایجاد شده و این باعث افزایش دارایی شرکت می‌شود. از طرفی چون آقای فیروزی این مبلغ را به عنوان سرمایه خود در شرکت اختصاص داده است، بنابراین در طرف دیگر معادله، همین مبلغ باعث افزایش سرمایه شرکت می‌شود. رویداد فوق به صورت زیر در معادله حسابداری اثر می‌گذارد:

دارایی	بدهی	سرمایه
+	0	+

دارایی = سرمایه

ثبت حسابداری به صورت زیر است:

شرح	بدهکار	بستانکار
صندوق	100،000
سرمایه		100،000
موازنه	100،000	100،000

کلام آخر

پایه و اساس آموزش حسابداری، یادگیری معادله حسابداری و نحوه استفاده از اجزای این معادله در ترازنامه است. در این مطلب توضیح دادیم که استفاده از معادله حسابداری چه اهمیتی دارد و چگونه میتوان با تجزیه تحلیل صحیح رویدادهای مالی، موازنه معادله حسابداری را برقرار نمود.