مهمترین نکات تنظیم قرارداد کاری

با توجه به اهمیت اشتغال در دنیای امروزی، دقت در تنظیم قرارداد کاری نیز از اهمیت ویژه ای برخوردار است. قانونی بودن رابطه کارگر و کارفرما و آشنایی با حقوق و وظایف هر یک در گرو تنظیم دقیق قرارداد کاری است. به همین خاطر انعقاد قرارداد کاری در تمام مشاغل، به نحوی جنبه اجباری دارد. اما قرارداد کار باید چگونه تنظیم شوند؟ آیا نکات خاصی در خصوص این قراردادها وجود دارد؟ شما نمونه خام قرارداد کار را از کجا تهیه نمودید؟ و سوالات بسیار دیگری که در خصوص این نوع از قراردادها برای کارگران و کارفرمایان وجود دارد. متاسفانه اکثریت جامعه به قالب استاندارد و نکات حیاتی مرتبط با انعقاد این قراردادها بی‌توجه هستند. از این رو در این مقاله از سری مقالات آموزش رایگان حسابداری قصد پاسخگویی به این سوالات را داریم. با ما همراه باشید.

منظور از قرارداد کاری چیست؟

بر اساس ماده 7 قانون کار تعریف قرارداد کار عبارت است از: ” یک قرارداد کتبی یا شفاهی که به موجب آن کارگر در قبال دریافت حق السعی، کاری را برای مدت موقت یا مدت غیرموقت برای کارفرما انجام می‌دهد.”

باید توجه داشته باشیم که در قرارداد کارگر و کارفرمایی ممکن است کارفرما یک شخصیت حقوقی باشد اما طرف دوم یعنی کارگر یا کارمند، حتما باید یک شخص حقیقی باشد که انجام دهنده کار است.

انواع قرارداد کاری

قرارداد‌های کاری از نظر مدت زمان اعتبار قرارداد به سه دسته کلی زیر تقسیم می‌شوند:

قرارداد کار دائمی

همانطور که از اسمش پیداست یک قرارداد‌ کاری است که مدت زمان انجام کار و یا زمان خاتمه قرارداد در آن مشخص نشده است. قرارداد کار دائم بهترین نوع قرارداد برای کارگر است زیرا با افزایش تعداد سال‌های کاری کارگر در یک کارگاه، حق سنوات و بیمه بالاتری به کارگر تعلق می‌گیرد. همچنین قرارداد کار دائم، کمترین میزان استرس از دست دادن شغل را برای کارگر دارد؛ به عبارت دیگر، امنیت شغلی در قرارداد کار دائم بالاتر است.

🔻نکته

مطابق تبصره 2 ماده 7 قانون کار، در کارهایی که طبیعت آنها جنبه مستمر دارد، در صورتی که مدتی در قرارداد ذکر نشود، قرارداد دائمی تلقی می‌گردد.

قرارداد کار موقت

قرارداد کار موقت جنبه غیرمستمر و موقت دارد. به بیان دیگر، در قرارداد کار موقت، کارگر و کارفرما جهت انجام وظایف معین در قبال دریافت حقوق معین و در زمان محدود با یکدیگر توافق می‌نمایند. این نوع قرارداد از این جهت که فسخ آن ساده‌تر است، محبوبیت بیشتری بین کارگر و کارفرما دارد.

🔻نکته

هیئت وزیران به منظور پیشگیری از تنظیم قرارداد کار در مواردی که کارگر در آن متضرر می‌شود، جهت تعیین حداکثر مدت قرارداد اظهار نظر خواهد نمود. (طبق تبصره 1 ماده 7 قانون کار)

چرا کارگر و کارفرما، قرارداد موقت را ترجیح می‌دهند؟

ایراد بزرگ قرارداد کار دائمی برای کارگر در زمینه فسخ قرارداد کار و برای کارفرما در خصوص شرایط اخراج کارگران است. در قرارداد کار موقت در صورت عدم توافق کارگر و کارفرما، پس از پایان مدت زمان توافق شده، قرارداد پایان یافته و همکاری قطع می‌گردد؛ اما در قرارداد کار دائم، فسخ قرارداد مستلزم طی کردن مراحل و تشریفات قانونی است.

توصیه می‌کنیم بخوانید: قوانین ترک کار

قرارداد کار معین

از این نوع قرارداد کاری برای انجام کار در زمان معین یا انجام یک کار معین استفاده می‌شود. مثلا کارفرما ابزار لازم برای ساخت پنجره‌های یک ساختمان را در اختیار کارگر می‌گذارد تا پنجره‌ها را نصب کند. پس از انجام تعهد و دریافت حق‌الزحمه مشخص شده، قرارداد پایان می‌یابد؛ قبل از پایان کار فسخ یک طرفه قرارداد امکان‌پذیر نیست.

قرارداد پیمانکاری

یکی از انواع قراردادهای کار معین قرارداد پیمانکاری است؛ قرارداد پیمانکاری دو تفاوت اصلی با سایر قراردادهای کار دارد:

♦️ قرارداد پیمانکاری مشمول قانون کار نیست بلکه تنها مشمول قانون تامین اجتماعی است؛ ماده 38 قانون تامین اجتماعی کلیه موارد مربوط به حق بیمه در قرارداد پیمانکاری را بیان نموده است.

♦️ در قرارداد پیمانکاری تنها اجرای اصولی کار و مطابقت با استانداردهای تعیین شده و تحویل کار در زمان مقرر برای کارفرما مهم است؛ یعنی کارفرما مستقیما بر نحوه اجرای کار و جزئیات آن نظارت نمی‌کند.

🔻نکته

قانون گذار در ماده 24 قانون کار، پرداخت سنوات پایان خدمت در قرارداد‌های موقت و معینی که بیشتر از یکسال ادامه داشته باشد را اجباری نموده است.

کار تمام وقت و پاره وقت چیست؟

اگر کارگر در قرارداد متعهد شود که برابر با ساعات مقرر در قانون کار یعنی معادل 7 ساعت و 20 دقیقه در روز و یا 44 ساعت در هفته به کار مورد توافق اشتغال داشته باشد، قرارداد کار تمام وقت خواهد بود. اما در صورتی که مدت زمان کاری فرد در هفته کمتر از 44 ساعت باشد، قرارداد کار پاره وقت نامیده می‌شود.

یکی از مهم‌ترین انواع قرارداد کار پاره وقت، قرارداد کار ساعتی است؛ که قانون کار بر اساس تبصره 1ماده 35 و ماده 37 و 39 به آن مشروعیت بخشیده است.

🔻نکته

بر اساس ماده 39 قانون کار، دستمزد و مزایای پرداختی به کارگران با قرارداد پاره وقت نیز مشمول قانون کار بوده به نسبت ساعات کار انجام شده محاسبه و پرداخت می‌شود.

ویژگی های کلی قرارداد کار

همه قرارداد‌های کاری شامل چهار ویژگی هستند؛ این ویژگی‌ها عبارتند از:

♦️ معوض بودن: معوض بودن به این معنی است که کارگر در قبال انجام کار مورد توافق، حق الزحمه دریافت می‌کند

♦️ رضایی بودن: رضایی بودن به معنی اینکه تشریفات خاصی برای تنظیم قرارداد نیاز نیست؛ بلکه قرارداد به صورت کتبی یا شفاهی منعقد می‌شود

♦️ معین بودن: معین بودن یعنی قانون برای این قرارداد شرایط و قوانین مشخصی در نظر گرفته است.

♦️ آمره بودن: منظور از آمره بودن قرارداد کاری، این است که نمی‌توان مزایای کمتر از قانون را در آن منعقد کرد.

شرایط صحیح بودن یک قرارداد کاری چیست؟

هر قرارداد برای اینکه از بعد قانونی مشروعیت یابد، مستلزم رعایت برخی شرایط است؛ بی‌توجهی به برخی نکات ممکن است منجر به بروز بسیاری از مشکلات و اختلافات در آینده شود. از جمله مهم‌ترین شرایط صحت قرارداد کار عبارتند از:

کتبی بودن قرارداد کار

علیرغم اینکه قانون کار (ماده 7) قراردادهای شفاهی را نیز معتبر می‌شمارد، اکیدا توصیه می‌شود قرارداد کاری خود را در چندین نسخه‌ کتبی یکسان تنظیم نمایید؛ این نسخه‌ها در اختیار کارگر، کارفرما، اداره کار و نماینده کارگر یا شورای کار قرار می‌گیرد. به این ترتیب، درصورت بروز اختلاف و یا حوادث جرحی و فوتی هیچ یک از طرفین قرارداد متضرر نخواهند شد.

مشخص بودن عنوان قرارداد

در روابط کارگری و کارفرمایی، قانون کار حکم فرماست؛ یعنی کارفرما موظف به رعایت تمامی حداقل‌ها و حقوقی است که قانون کار برای کارگر در نظر گرفته است. صرف تغییر عنوان قرارداد با کارگر از مسئولیت‌های کارفرما کاسته نمی‌شود. در موارد بسیاری دیده شده که کارفرمایان به جهت فرار از تکالیف قانونی خود عنوان قرارداد را قرارداد پیمانی یا عناوین دیگری می‌گذارند. این امر به هیچ عنوان رافع مسئولیت‌های قانونی کارفرما نیست؛ زیرا صرفا محتوای قرارداد مدنظر است.

لازم به ذکر است که کارگران نیز هنگام تنظیم قرارداد کار باید به عنوان قرارداد و همچنین مفاد آن نهایت دقت را بنمایند.

عدم تاثیر شروط خلاف قوانین آمره در قرارداد کار

وجود هر گونه شرط خلاف قانون کار در قرارداد باطل و بی‌تاثیر است. از جمله این شروط باطل می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

♦️ تعیین ساعت کاری بیش از 44 ساعت در هفته بدون توافق با کارگر و یا در نظر گرفتن اضافه کاری. نحوه محاسبه اضافه کاری و نرخ آن با ساعات کار موظفی متفاوت است.

♦️ توافق کارفرما با کارگر مبنی بر بیمه نکردن کارگر

♦️ توافق به پرداخت حقوق و مزایای کمتر از مصوبه شورای عالی کار

♦️ عدم تعلق سنوات و عیدی به کارگر در قراردادهای کار موقت

کارفرمایان به این نکته دقت نمایند که این شروط در قرارداد نافذ نیست و در صورت بروز اختلاف، هیئت‌های حل اختلاف وزارت کار رای به نفع کارگر صادر خواهند کرد.

حسابدارها ببینند: آموزش حسابداری حقوق و دستمزد

تعیین مدت کار آزمایشی در قرارداد

کارگر و کارفرما می‌توانند به صورت توافقی و با رعایت ماده 11 قانون کار مدتی را به عنوان مدت آزمایشی در قرارداد کاری لحاظ نمایند. طی مدت آزمایشی هر کدام از طرفین می‌توانند بدون اخطار قبلی قرارداد را فسخ نمایند.

🔻نکته

یکی از اشتباهات رایج و باورهای غلط موجود این است که در مدت کار آزمایشی کارفرما الزامی به بیمه نمودن کارگر و رعایت حداقل‌های قانون کار ندارد. این موضوع اساسا غلط بوده و کارفرما مطابق با ماده 11 قانون کار در مدت آزمایشی نیز، ملزم به رعایت تمامی موارد قانونی است.

متن قرارداد کاری چه باشد؟

طبق ماده 10 قانون کار حداقل موارد زیر باید در قرارداد ذکر شود:

شرایط انجام کار

نوع کار: حتما باید نوع کار و شرح وظایف و تعهدات کارگر در قرارداد ذکر گردد؛ مثلا حسابدار، مهندس تولید، کارگر ساختمانی، کارگر برق کار و …

حق السعی: مبلغ حقوق و دستمزد و مزایای پرداختی به تفکیک ذکر شود. حقوق پایه، پایه سنواتی، بن مسکن و خوار و بار، حق عائله مندی، پاداش‌ها و سایر مزایا

ساعات کار: برای پیشگیری از اختلاف باید ساعات کاری روزانه و هفتگی کارگر به صورت تفکیک شده در قرارداد کار ذکر شود. به عنوان مثال ساعت کار از شنبه تا چهارشنبه از 8 الی 16 و پنجشنبه از 8 تا 12.

تعطیلات و مرخصی ها: معمولا در قرارداد‌های کاری تعطیلات رسمی و مرخصی استحقاقی سالانه و سایر مرخصی‌های قانونی ذکر می‌شود؛ مگر در مورد کارگاه‌هایی که روز جمعه روز کاری بوده و روز دیگری را در هفته تعطیل می‌نمایند.

محل انجام کار: نشانی کامل و دقیق محل انجام کار یا همان محل کارگاه باید در قرارداد کار درج شود.

تاریخ انعقاد قرارداد: تاریخ انعقاد قرارداد تاریخی است که قرارداد در آن منعقد می‌شود.

مدت قرارداد: مدت زمان اعتبار قرارداد بر اساس نوع قرارداد متفاوت است:

♦️ مدت قرارداد کار دائم: در این نوع قرارداد مدت ذکر نمی‌شود بلکه فقط تاریخ آغاز همکاری در قرارداد درج می‌شود.

♦️ مدت قرارداد کار موقت: قراردادهای کار موقت، تاریخ شروع و پایان دارند؛ علاوه‌ بر این مدت اعتبار قرارداد نیز در آنها ذکر می‌شود.

♦️ مدت قرارداد کار معین: قراردادهای مدت معین برای پروژه‌های خاص در نظر گرفته می‌شوند. مثلا مدت قرارداد تا پایان کار ساخت یک ساختمان. همچنین قراردادهای ساعتی و کارمزدی تابع مقررات آیین نامه تبصره 2 ماده 35 قانون کار هستند.

شرایط پایان قرارداد

نحوه فسخ: طبق ماده 21 قانون کار در موارد زیر قرارداد کار فسخ می‌شود.

♦️ فوت کارگر

♦️ بازنشستگی کارگر

♦️ از کارافتادگی کلی کارگر

♦️ انقضای مدت قرارداد و عدم تمدید صریح یا ضمنی آن

♦️ پایان کار در قراردادهای مدت معین

♦️ استعفای کارگر

♦️ قصور در انجام تکالیف و یا نقض آیین نامه انضباطی

در غیر این صورت فسخ یک طرفه قرارداد کار امکان‌پذیر نبوده موجب تعلق جریمه برای طرف خاطی خواهد بود.

شرایط اعتباری قرارداد

امضا، شهود و نسخ قرارداد: طرفین قرارداد موظفند تمامی صفحات قرارداد را امضا نمایند؛ همچنین قرارداد باید توسط دو شاهد عاقل و بالغ نیز امضا و تایید شود.
طبق تبصره ماده 10 قانون کار در مواردی که قرارداد کار کتبی باشد، قرارداد در چهار نسخه تنظیم می‌گردد که یک نسخه از آن به اداره کار و یک نسخه نزد کارگر و یک نسخه نزد کارفرما و نسخه دیگر در اختیار شورای اسلامی کار و در کارگاه‌های فاقد شورا در اختیار نماینده کارگر قرار می‌گیرد.

متاسفانه از آنجا که این تبصره ضمانت اجرایی ندارد، معمولا کارفرمایان آن را رعایت نمی‌کنند؛ در حالت خوش‌بینانه فقط دو نسخه تهیه و یک نسخه آن را در اختیار کارگر قرار می‌دهند.

🔻نکته

اگر عرف و عادت شغل موارد دیگری ایجاب نماید، درج این نکات در قرارداد کار ضروری است؛ به عنوان مثال ذکر چرخشی بودن نوبت کار و مواردی از این دست در قرارداد کار الزامی است.

نمونه قرارداد کار + دانلود نمونه قرارداد

نمونه قرارداد کار تایید شده وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی به صورت زیر است:

برای دانلود فرم خام قرارداد کار تایید شده اداره کار کلیک نمایید.

سوالات متداول قرارداد کار

🔒 آیا قرارداد کار شفاهی هم معتبر است؟

🔑 بله- بر اساس تعریف قانون کار، قرارداد شفاهی کار نیز معتبر است؛ اما بهتر است قرارداد مکتوب شود.

🔒 در قراردادهای کار شفاهی اثبات موقت یا غیر موقت بودن قرارداد چگونه ممکن می‌شود؟

🔑 در صورتی که قرارداد کار شفاهی باشد و هیچ دلایل و قرائنی برای موقت یا غیرموقت بودن قرارداد نباشد همچنین امکان تعیین نوع قرارداد به هیچ وجه ممکن نباشد، دو حالت پیش می‌آید:

♦️ در صورتی که فعالیت موضوع قرارداد مورد نظر از جمله فعالیت‌های مستمر باشد نوع قرارداد غیر موقت است

♦️ در غیر اینصورت قرارداد موقت تلقی خواهد شد

بدیهی است در هر حال و در صورت بروز اختلاف حکم و رأی قطعی مراجع حل اختلاف قاطع دعوی خواهد بود.

🔒 در چه صورتی قرارداد کار باطل می‌شود؟

🔑 در موارد زیر قرارداد کار باطل تلقی می‌شود:

1- عدم مشروعیت موضوع قرارداد
2- معین نبودن موضوع قرارداد
3- ممنوعیت قانونی و شرعی طرفین در تصرف اموال یا انجام کار مورد نظر

🔒 آیا قرارداد حسابداری آزمایشی برای استخدام قانونی است؟

🔑 در قانون کار، قرارداد آزمایشی وجود ندارد؛ اما طرفین می‌توانند با توافق یکدیگر مدتی را به نام دوره آزمایشی در غالب قرارداد کار تعیین نمایند. در طی این دوره هر یک از طرفین حق دارد بدون اخطار قبلی و بدون الزام به پرداخت خسارت، رابطه کار را قطع نماید. در صورتی که قطع رابطه کار از طرف کارفرما باشد وی ملزم به پرداخت حقوق تمام دوره آزمایشی خواهد بود و چنانچه کارگر رابطه کار را قطع نمایند کارگر فقط مستحق دریافت حقوق مدت انجام کار خواهد بود.

🔒 آیا طرفین قرارداد می‌توانند با توافق، حقوق و مزایایی کمتر از قانون کار در نظر بگیرند؟

🔑 رعایت حداقل‌های پیش بینی شده قانون کار در تنظیم قرارداد کار الزامی است و کارگر و کارفرما حتی با توافق نمی‌توانند برای امتیازات و مزایای کمتر از قانون موافقت داشته و در قرارداد لحاظ نمایند.

🔒 آیا تکرار و تمدید قرارداد کار با مدت موقت باعث تبدیل آن به قرار داد کار دائم خواهد شد؟

🔑 خیر- انعقاد قرارداد کار با مدت موقت به موجب قانون کار مجاز شناخته شده است. تکرار و تمدید این قراردادها آن را به قرارداد کار دائم تبدیل نمی‌کند. 

🔒 تمدید ضمنی قرارداد کار به چه صورت است؟

🔑 در قراردادهای موقت، چنانچه کارفرما بلافاصله پس از اتمام مدت قرارداد مبادرت به عقد قرارداد جدید با کارگر خود ننماید، قرارداد کار به مدت اعتبار قبلی، صرفاً به میزان یک دوره تمدید شده تلقی می‌گردد. اما چنانچه این امر برای دفعات بعدی ادامه یابد قصد و نیت کارفرما بر دایمی بودن قرارداد کار دلالت دارد و به عبارتی قرارداد به حالت دائم تبدیل می‌شود.

🔒 آیا کارفرما با انعقاد قرارداد 89 روزه می‌تواند از بیمه کردن کارگر سر باز زند؟

🔑 خیر- پس از اصلاح قانون کار، قرارداد 89 روزه فاقد وجاهت قانونی است. این نوع قرارداد تنها می‌تواند به عنوان یک دوره آزمایشی موقت نسبت به قرارداد کار فی ما بین کارگران و کارفرمایان تلقی شود.

🔒 قرارداد کار سفید امضاء چیست؟

🔑 اگر در زمان اختلاف کارگری و کارفرمایی، کارگری ادعا کند که قراردادش سفید امضا است، به پرونده‌اش رسیدگی می‌شود و پرونده برای خط شناسی به کارشناسی خط ارجاع می‌شود؛ در آزمایشگاه‌های تشخیص خط نیروی انتظامی (و یا کارشناسان رسمی دادگستری) صحت این ادعا به راحتی قابل تشخیص است. در این صورت کارگر دائمی تلقی شده و کارفرما محکوم به مجازات حبس خواهد شد.

سخن آخر

بدون شک تمام جامعه کارگری و کارفرمایی با قراردادهای کار سروکار دارند. متاسفانه در بسیاری از موارد، تنظیم قرارداد کار به صورت غیرمنصفانه برای افرادی که با قوانین کار و یا شرایط قرارداد کار آشنایی کافی ندارند، مشکلاتی به وجود آورده است. به همین خاطر قبل از هر چیز توصیه اکید ما به شما به عنوان کارمند یا کارفرما، آموزش قانون کار و تامین اجتماعی و اطلاع از به روزترین بخشنامه‌ها و قوانین است. به این ترتیب در مقام کارفرما باشید و یا کارگر، متضرر نخواهید شد. این فرصت را از دست ندهید.