آشنایی با تفاوت مالیات تکلیفی و مالیات عملکرد

انواع مالیات، منبع درآمد برای دولت‌ها جهت جبران هزینه‌های کشور به شمار می‌رود. مالیات تکلیفی و مالیات عملکرد نیز از منابع مهم درآمدی دولت محسوب می‌شوند. از این رو آشنایی با مالیات تکلیفی و مالیات عملکرد و تفاوت مالیات تکلیفی و مالیات عملکرد بسیار مهم است. زیرا حسابداران با شناخت تفاوت این دو مالیات از یکدیگر در تشخیص و محاسبه هر یک با دقت بیشتری عمل می‌کنند. از مهم‌ترین تفاوت مالیات تکلیفی و مالیات عملکرد می‌توان به شیوه محاسبه و پرداخت آن اشاره نمود. در این سری از مقالات آموزش رایگان مالیات شما همراهان را با تعاریف و انواع مالیاتهای تکلیفی و عملکرد و به ویژه فرق مالیات تکلیفی با مالیات عملکرد بیشتر آشنا خواهیم کرد. با ما همراه باشید.

مالیات تکلیفی چیست؟

مالیات تکلیفی یک نوع مالیات مستقیم و شاخه‌ای از مالیات بر درآمد است. با این تفاوت که وظیفه محاسبه و پرداخت آن به سازمان مالیاتی برعهده شخصی غیر از صاحب اصلی درآمد (مودی اصلی) است. بنابراین مطابق با قانون، کارفرما (پرداخت کننده دستمزد) موظف است مالیات تکلیفی را قبل از پرداخت به اشخاص ثالث در ازای خدمتی که انجام می‌دهند، محاسبه و از مبلغ پرداختی کسر نماید. همچنین وی مکلف است در موعد مقرر مبالغ مالیات تکلیفی را به حساب اداره مالیاتی واریز نماید.

انواع مالیات تکلیفی

مالیات‌ تکلیفی یا مالیات مکسوره انواع مختلفی دارد؛ به این ترتیب اشخاص حقیقی و حقوقی به تناسب موقعیت خود ملزم به پرداخت آن هستند. در جدول زیر به شرح برخی از پرکاربردترین مالیات تکلیفی پرداخته‌ایم:

شرح ماده قانونی	شماره ماده قانونی
مالیات بر درآمد اجاره املاک در اجاره به اشخاص حقوقی	تبصره 9 ماده 53 ق.م.م
مالیات تکلیفی حقوق	ماده 85 و 86 و تبصره‌های آنها
مالیات تکلیفی مضاربه	ماده 102 ق.م.م
مالیات تکلیفی حق‌الوکاله	تبصره 2 ماده 103 ق.م.م
مالیات تکلیفی اشخاص خارجی و موسسات مقیم خارج	ماده 107 ق.م.م
مالیات تکلیفی موسسات بیمه	تبصره 5 ماده 109 ق.م.م
تکلیف مدیران تصفیه اشخاص حقوقی	ماده 116 ق.م.م
مسئولیت آخرین مدیران شخص حقوقی و مدیران تصفیه و ضامن‌ها	ماده 118 ق.م.م
مالیات تکلیفی منافع بلاعوض اموال	ماده 123 ق.م.م
مالیات تکلیفی نقل و انتقال سهام	تبصره 1 ماده 143 ق.م.م
مالیات تکلیفی حق واگذاری ملک و محل سکونت	تبصره 2 ماده 187 ق.م.م
مالیات تکلیفی پزشکان	ماده 86 ق.م.م

لازم به ذکر است یکی از انواع اصلی مالیات تکلیفی، مالیات بر حق الزحمه‌ها موضوع ماده 104 ق.م.م بود؛ با حذف این ماده قانونی در اصلاحیه قانون مالیاتها در سال 1394، مالیات بر حق الزحمه‌ها (کسر 3% از دستمزد به عنوان مالیات تکلیفی) به جز مواردی که در سایر ماده‌های قانونی ذکر شده‌اند، ملغی شد.

📌 نکته

برای درک بهتر مالیات تکلیفی تصور کنید شما یک قرارداد ارائه خدمات با شخص دیگری منعقد نموده‌اید. در این حالت:

🔸 اگر شما دریافت کننده خدمات باشید: باید قبل از پرداخت وجه به طرف مقابل، مالیات تکلیفی را کسر و به حساب سازمان مالیاتی واریز کنید.

🔸 اما اگر ارائه کننده خدمات (پیمانکار) باشید: طرف مقابل معامله موظف است قبل از پرداخت حق الزحمه شما، مالیات را کسر و به حساب سازمان واریز نماید.

مالیات بر عملکرد چیست؟

مالیات عملکرد یا همان مالیات بر درآمد نیز نوعی مالیات مستقیم است. مودیان مالیاتی (اعم از اشخاص حقیقی و حقوقی) پس از تنظیم مبالغ سود و زیان خود در پایان سال مالی خود، درصد مشخصی از سود خود را به عنوان مالیات، به سازمان مالیاتی می‌پردازند. مالیات بر عملکرد از نحوه عملکرد کلیه واحدهای اقتصادی (شرکتها یا صاحبان مشاغل) دارای درآمد دریافت می‌شود.

به عبارت دیگر، از درآمد حاصل از فروش در طی یک سال مالی، هزینه‌ها و زیان‌های صورت گرفته کسر و بر حسب سود و زیان حاصل شده، مالیات بر عملکرد محاسبه و به سازمان امور مالیاتی پرداخت می‌شود.

تفاوت مالیات تکلیفی و مالیات عملکرد

مالیات تکلیفی را می‌توان زیرمجموعه‌ای از مالیات عملکرد به شمار آورد. اما این دو مورد تفاوتهایی نیز با هم دارند. مهم‌ترین تفاوت مالیات تکلیفی و مالیات عملکرد در شیوه محاسبه و پرداخت آن است. در ادامه به بیان تفاوت مالیات تکلیفی و مالیات عملکرد می‌پردازیم:

• نحوه محاسبه مالیات
• شخص پرداخت کننده مالیات
• مامور وصول مالیات
• زمان پرداخت مالیات
• جرایم مالیاتی

تفاوت در نحوه محاسبه مالیات تکلیفی و عملکرد

اولین و مهم‌ترین تفاوت مالیات تکلیفی و مالیات عملکرد، در نحوه محاسبه هر یک است.

روش محاسبه مالیات تکلیفی

برای محاسبه مالیات تکلیفی، کارفرما یا پرداخت کننده وجه، قبل از پرداخت به اشخاص ثالث در ازای خدمتی که از آنان دریافت کرده است، مالیات را مطابق نرخ‌های مصوب برای موضوع فعالیت، از پرداختی به ایشان کسر و به اداره مالیاتی واریز می‌نماید.

نحوه محاسبه مالیات عملکرد

🔸 مالیات عملکرد صاحبان مشاغل (اشخاص حقیقی)

مطابق ماده 93 ق.م.م، میزان مالیات بر درآمد صاحبان مشاغل (اشخاص حقیقی)، درصدی از کل درآمد حاصل از فروش کالا و یا خدمات، پس از کسر هزینه‌های قابل قبول سازمان مالیاتی است. نرخ مالیات عملکرد اشخاص حقیقی بر اساس ماده 131 قانون مالیاتهای مستقیم محاسبه و مطالبه می‌شود.

🔸 مالیات عملکرد اشخاص حقوقی

مطابق ماده 105 ق.م.م جمع درآمدهای شرکت‌ها و درآمدهای ناشی از فعالیت‌های انتفاعی اشخاص حقوقی که حاصل از منابع مختلف در ایران یا خارج از ایران است، بعد از کسر زیان و معافیت‌های مشمول، به غیر از مواردی که طبق قوانین مالیاتهای مستقیم دارای نرخ جداگانه‌ای است، مشمول مالیات به نرخ %25 است.

تفاوت در شخص پرداخت کننده مالیات

دومین تفاوت مالیات تکلیفی و مالیات عملکرد مربوط به شخص پرداخت کننده مالیات است.

پرداخت کننده مالیات تکلیفی

مالیات تکلیفی درصدی از درآمد مودیان است که در ازای ارائه خدمت یا واگذاری ملک به دیگران پرداخت می‌شود. به این ترتیب شخص پرداخت کننده وجوه مکلف است قبل از پرداخت وجه، مالیات آن‌ را محاسبه و به عنوان واسطه به حساب سازمان مالیاتی واریز نمایند.

پرداخت کننده مالیات عملکرد

پرداخت‌کننده مالیات عملکرد، شخص مودی (حقیقی یا حقوقی) است. وی مکلف است در پایان سال مالی و بعد از مشخص شدن سود و زیان فعالیت اقتصادی خود، اظهارنامه مالیاتی را در موعد مقرر ارسال و نسبت به پرداخت مالیات اقدام نماید.

تفاوت در شخص دریافت کننده مالیات

دریافت کننده مالیات تکلیفی

وظیفه اخذ مالیات تکلیفی مستقیما بر عهده سازمان امور مالیاتی نیست، بلکه توسط اشخاص حقیقی و حقوقی پرداخت کننده وجوه از درآمد کسر و سپس به سازمان مالیاتی پرداخت می‌شود.

دریافت کننده مالیات عملکرد

در مورد مالیات بر عملکرد، مودی مبلغ مالیات را مستقیما به حساب سازمان مالیاتی واریز می‌کند.

تفاوت در زمان پرداخت مالیات

یکی از موارد مهم تفاوت مالیات تکلیفی و مالیات عملکرد، زمان پرداخت مالیات است.

زمان پرداخت مالیات تکلیفی

زمان پرداخت مالیات تکلیفی بر اساس نوع درآمد مشمول مالیات متفاوت است:

• در صورتی که درآمد به صورت ماهیانه کسب شود، پرداخت کننده، موظف به کسر مالیات و پرداخت آن به سازمان مالیاتی به صورت ماهیانه است.
• اما در مواردی مانند مضاربه یا حق الوکاله زمان پرداخت مالیات وابسته به قرارداد تنظیمی بین طرفین است.

زمان پرداخت مالیات عملکرد

مهلت زمان ارسال اظهارنامه عملکرد اشخاص حقیقی: بر اساس ماده 100 ق.م.م اشخاص حقیقی تا 31 خرداد ماه سال بعد، برای تسلیم اظهارنامه عملکرد خود فرصت دارند.

مهلت ارسال اظهارنامه مالیاتی عملکرد اشخاص حقوقی: مطابق ماده 110 ق.م.م، اشخاص حقوقی موظفند اظهارنامه مالیاتی خود را حداکثر چهار ماه پس از پایان سال مالی (معمولا 31 تیر ماه سال بعد) به سازمان مالیاتی تسلیم نمایند.

تفاوت در جرایم مالیاتی تکلیفی و عملکرد

تفاوت در جرائم مالیاتی، یک تفاوت مالیات تکلیفی و مالیات عملکرد در ضمانت اجرا آنها است.

جرایم مالیاتی مربوط به مالیات تکلیفی

جرایم مالیاتی عدم پرداخت مالیات تکلیفی عبارتند از:

ماده قانونی	شرح	میزان جریمه	وضعیت بخشودگی
199 ق.م.م	عدم پرداخت مالیات تکلیفی	10% مالیات متعلق	قابل بخشش
199 ق.م.م	تاخیر در پرداخت مالیات متعلق	2.5% مالیات متعلق به ازای هر ماه دیرکرد	قابل بخشش

جرایم مالیاتی مربوط به مالیات عملکرد

جرایم عدم تسلیم اظهارنامه مالیاتی و عدم پرداخت مالیات بر عملکرد عبارتند از:

ماده قانونی	شرح	میزان جریمه	وضعیت بخشودگی
192 ق.م.م	عدم تسلیم اظهارنامه مالیاتی در موعد مقرر (اشخاص حقوقی و صاحبان مشاغل)	30% مالیات متعلق	غیرقابل بخشودگی
192 ق.م.م	عدم تسلیم اظهارنامه مالیاتی در موعد مقرر (برای سایر مودیان)	10% مالیات متعلق	غیرقابل بخشودگی
193 ق.م.م	عدم ارائه دفاتر و اسناد و مدارک به ماموران مالیاتی	20% مالیات متعلق	قابل بخشش
190 ق.م.م	تاخیر در پرداخت مالیات	2.5% مالیات متعلق به ازای هر ماه دیرکرد	قابل بخشش

📌 نکته

در صورت عدم تسلیم اظهارنامه مالیاتی برای سه سال متوالی مودیان مالیاتی مطابق با ماده 192 ق.م.م مشمول مجازات از حبس تا محکومیت نقدی می‌شوند.

کلام آخر

مالیات تکلیفی و مالیات عملکرد، جزو مالیات‌های مستقیم هستند و منبع درآمدی مهم برای جبران هزینه‌های انجام شده توسط دولت هستند. همچنین از آنجا که این دو مورد از مهم‌ترین تکالیف مالیاتی کارفرما محسوب می‌شوند، شناخت تفاوت مالیات تکلیفی و مالیات عملکرد در محاسبه و پرداخت برای حسابداران از اهمیت بالایی برخوردار است. در سال‌های اخیر سازمان مالیاتی جایگاه ویژه‌ای برای درآمدهای مالیاتی به ویژه مالیات‌های تکلیفی و عملکرد در نظر گرفته است. از این رو آموزش مالیات به صورت حرفه‌ای برای انجام دقیق تکالیف و بهره‌مندی از تسهیلات اعطایی دولت برای کلیه مشاغل و حسابداران بسیار حائز اهمیت است.