فرار مالیاتی چیست؟
هر گونه عملیات غیرقانونی که از روی علم و عمد و با هدف خودداری از پرداخت مالیات و یا پرداخت مالیات کمتر از سوی مودیان انجام شود، فرار مالیاتی نامیده میشود.
مجازات فرار از مالیات چیست؟
فرار از مالیات برای مرتکبان دو گروه مجازات به دنبال دارد: 1- مجازات ویژه هر جرم مطابق ق.م.م 2- مجازاتهای کیفری درجه ششم
چه کسانی در برابر گزارش فرار مالیاتی مسئولیت دارند؟
حسابداران، حسابرسان، موسسات حسابرسی، ماموران مالیاتی و کارکنان بانک ها و موسسات مالی و اعتباری در صورت عدم گزارش فرار از مالیات مسئولیت دارند.
شاید برای شما هم پرداخت بخشی از دسترنج زحمات گاها شبانه روزیتان به سازمان مالیاتی غیرمنصفانه به نظر بیاید. ممکن است حتی به فرار مالیاتی نیز فکر کرده باشید. اما باید بدانید که پرداخت مالیات یکی از وظایف شهروندی هر یک از ما در برابر استفاده از امکانات سرزمینمان است. از سوی دیگر، کشف فرار مالیاتی یکی از سادهترین امور برای سازمان مالیاتی است و جرایم سنگینی نیز برای این جرم وجود دارد. از آنجا که گاهی عدهای به صورت ناخواسته وارد این مهلکه میشوند، در این نوشته قصد داریم شما را با قوانین مالیاتی در خصوص فرار مالیاتی، انواع و جرایم آن آشنا نماییم. با ما همراه باشید.
تعریف فرار مالیاتی و انواع آن
هر گونه عملیات غیرقانونی که از روی علم و عمد و با هدف خودداری از پرداخت مالیات و یا پرداخت مالیات کمتر از سوی اشخاص مشمول مالیات (اعم از حقیقی و حقوقی) انجام شود، فرار مالیاتی نامیده میشود. معمولا کلیه مواردی که مودیان مشمول مالیات با انجام اعمال غیرقانونی از پرداخت مالیات قانونی خودداری میکنند با عنوان فرار از مالیات شناخته میشود.
انواع فرار مالیاتی
شاید برای بسیاری افراد این سوال مطرح باشد که فرار مالیاتی چگونه است؟ و آن را عملیاتی بسیار پیچیده تصور کنند؛ در صورتی که فرار مالیاتی هر فرآیند غیرقانونی که به صورت آگاهانه و با هدف خودداری از پرداخت مالیات قانونی انجام شود، را در بر میگیرد؛ این فرآیند میتواند به سادگی عدم ارسال اظهارنامه مالیاتی در موعد مقرر باشد یا به پیچیدگی عملیات پولشویی.
بر این اساس قانون گذار در برخی مواد قانون مالیاتهای مستقیم نظیر ماده 274 ق.م.م، موارد زیر را به عنوان مصادیق فرار مالیاتی معرفی نموده است:
- پنهان کردن فعالیت اقتصادی و یا کتمان درآمد واقعی خود
- استناد به صورت وضعیت مالی، حساب سود و زیان و یا اسناد و مدارک غیرواقعی برای تشخیص مالیات
- ممانعت از دسترسی ماموران مالیاتی به اطلاعات مالی و اقتصادی خود و یا دیگران
- امتناع از انجام تکالیف قانونی مربوط به مالیاتهای مستقیم (نظیر ارسال صورت معاملات فصلی) و ارزش افزوده در مواعد قانونی مقرر
- عدم انجام تکالیف قانونی مربوط به مالیاتهای مستقیم و ارزش افزوده در رابطه با وصول یا کسر مالیات مودیان دیگر و ایصال آن به سازمان مالیاتی در مواعد مقرر
- تنظیم قراردادها و معاملات خود به نام دیگران یا معاملات و قراردادهای مودیان دیگر به نام خود (بر خلاف واقع)
- استفاده از کارت بازرگانی اشخاص دیگر
- خودداری از انجام تکالیف قانونی در خصوص تنظیم و تسلیم اظهارنامه مالیاتی حاوی اطلاعات درآمدی و هزینهای در 3 سال متوالی
- استفاده از کد اقتصادی جعلی، دستکاری معاملات و یا استفاده از فاکتورهای صوری
- اظهار فعالیتهای مالی و پولی مجموعه اقتصادی به نحوی که معاف از مالیات بنظر بیایند
مجازات فرار مالیاتی در ایران
سازمان مالیاتی در مواد قانونی 274 تا 277 ق.م.م (فصل ششم از باب پنجم قانون مالیاتهای مستقیم) جرایم فرار مالیاتی را تعیین نموده است. این جرایم بر اساس ماهیت اشخاص (اعم از حقیقی و یا حقوقی) متفاوت است.
! نکته
مجازاتهای زیر، علاوهبر جرایم مالیاتی (اعم از جرایم قابل بخشش و یا جرایم غیرقابل بخشش مالیاتی) متعلق برای هر جرم برای مرتکب (مرتکبان) در نظر گرفته میشود. به بیان دیگر، برای هر یک از مصادیق فرار مالیاتی مجازات معینی بر اساس قوانین مختلف مالیاتی در نظر گرفته شده است، که جرایم زیر به آنها اضافه میشود.
جرایم فرار مالیاتی اشخاص حقیقی
مطابق ماده 274 ق.م.م، جریمه فرار مالیاتی برای اشخاص حقیقی مرتکب یا مرتکبان فرار مالیاتی، مجازاتهای درجه شش (قانون مجازاتهای اسلامی) به شرح زیر هستند:
- حبس بیش از شش ماه تا دو سال
- جزای نقدی بیش از بیست میلیون (20,000,000) ریال تا هشتاد میلیون (80,000,000) ریال
- شلاق از سی و یک تا هفتاد و چهار ضربه و تا نود و نه ضربه در جرائم منافی عفت
- محرومیت از حقوق اجتماعی بیش از شش ماه تا پنج سال
- انتشار حکم قطعی در رسانهها
جرایم فرار مالیاتی اشخاص حقوقی
همچنین بر اساس ماده 275 ق.م.م، در مواردی که مرتکب جرم فرار از مالیات شخص حقوقی باشد، مشمول جرایم زیر خواهد شد:
- ممنوعیت از یک یا چند فعالیت شغلی برای اشخاص حقوقی برای مدت 6 ماه تا 2 سال
- ممنوعیت از اصدار برخی از اسناد تجاری توسط اشخاص حقوقی برای مدت 6 ماه تا 2 سال
تبصره: مسئولیت کیفری شخص حقوقی، مانع از مسئولیت کیفری شخص حقیقی مرتکب جرم نخواهد بود. این تبصره بدین معنا است که وقتی اشخاص حقوقی اقدام به فرار مالیاتی میکنند، در واقع فرار از مالیات توسط یک شخص حقیقی در این مجموعه اقتصادی مدیریت و انجام میشود؛ در این حالت علاوهبر این که آن مجموعه اقتصادی به مجازات قانونی محکوم خواهد شد، برای شخص مرتکب جرم نیز، مجازات جداگانهای تعیین میشود.
جرم حسابدار در فرار مالیاتی
اما در صورتی که هر یک از حسابداران، حسابرسان یا موسسات حسابرسی در ارتکاب جرم مالیاتی معاونت نمایند و یا تخلفات صورت گرفته را گزارش ننمایند، به حداقل مجازات مباشر جرم، محکوم میشوند.
در واقع در صورتی که حسابداران، حسابرسان و موسسات حسابرسی از جرم مربوطه مطلع باشند و مراتب را گزارش نکنند و یا در اجرای جرم معاونت داشته باشند، به حداقل جرایم مجرم اصلی، به شرح زیر محکوم میشوند:
- 6 ماه حبس
- جزای نقدی معادل 20,000,000 ریال
- 31 ضربه شلاق
- 6 ماه محرومیت از حقوق اجتماعی
- انتشار حکم قطعی در رسانهها
! نکته
حسابداران، حسابرسان، موسسات حسابرسی، ماموران مالیاتی و کارکنان بانک ها و موسسات مالی و اعتباری در صورت معاونت در ارتکاب جرم و یا عدم گزارش فرار از مالیات مسئولیت دارند و مشمول حداقل مجازات مباشر جرم (مجرم اصلی) محکوم میشوند.
اما اگر اشخاص عادی با خبر شوند که شخصی از پرداخت مالیات قانونیاش اجتناب میکند و آن را گزارش نکنند، جرمی مرتکب نشدهاند.
تفاوت فرار مالیاتی و اجتناب مالیاتی
اجتناب مالیاتی عملیاتی است که طی آن مودیان مشمول مالیات با استفاده از خلاهای موجود در قوانین مالیاتی نسبت به ثبت غیرمتعارف رویدادهای مالی اقدام میکنند و بدین ترتیب موجبات کاهش مالیات پرداختی خود را فراهم میکنند. در واقع اجتناب مالیاتی از نظر قانون ممنوعیتی ندارد و مودی نگران فاش شدن آن نیست؛ زیرا حتی در صورت افشا، جرایمی به او تعلق نمیگیرد.
در صورتی که فرار از مالیات، اجتناب از پرداخت مالیات با استفاده از روشهای غیرقانونی است. در صورتی که فرار از مالیات افشا و اثبات شود، مشمول جرایم مالیاتی خواهد شد.
در واقع فرق بین فرار مالیاتی و اجتناب مالیاتی در قانونی بودن و یا غیرقانونی بودن فرآیندی است که منجر به کاهش مالیات میشود. برای درک بهتر این تفاوت حالات مختلف زیر را در نظر بگیرید:
اجتناب مالیاتی: اعمال تغییرات مرتبط و متناسب با فعالیتهای شرکت در اساسنامه جهت استفاده از معافیتها و تسهیلات مالیاتی
فرار از مالیات: کتمان بخشی از فعالیت اقتصادی شرکت یا بخشی از درآمد حاصل از فعالیتهای اقتصادی
مثالهایی از فرار مالیاتی
* استفاده از کارت بازرگانی اشخاص دیگر
خانم خانهداری که همسر و پسرانش با قصد فرار از مالیات، با کارت بازرگانی که به نام او دریافت نموده بودند و بدون طی کردن مراحل قانونی و مالیاتی، مشغول تجارت بودند.
* تنظیم قراردادها و معاملات خود به نام دیگران
خانم سالمندی که با سوءاستفاده از مشخصات هویتی او فعالیت اقتصادی انجام شده و مشمول پرداخت 20 میلیارد تومان مالیات شده بود.
* مخفی کردن فعالیت اقتصادی و درآمد
کسانی که بدون ثبت شرکت و عدم ارائه اطلاعات به اداره مالیات مشغول به فعالیت بوده و سالانه سودهای کلانی از طریق کسب و کار خود به دست می آورند ولی تکالیف قانونی خود را انجام نمیدهند.
* ممانعت از دسترسی ماموران مالیاتی به اطلاعات
شرکتهایی که دو دفتره هستند و بخشی از اسناد و مدارک خود را به ماموران سازمان مالیاتی ارائه نمیدهند.
* استناد به مدارک و اسناد مالی غیر واقعی
برخی شرکتها یا اشخاص اقدام به فاکتورسازی و تهیه فاکتورهای هزینهای غیرواقعی میکنند و در دفاتر ثبت میکنند تا درآمد واقعی خود را کاهش دهند.
* حساب سازی و ثبت فروش یا درآمد در حسابهای بستانکاران، جاری شرکا و غیره.
* خارج کردن داراییهای مستهلک شده در زمان واگذاری یا انحلال به منظور کتمان درآمد و فروش آنها.
* جایگزین کردن مواد اولیه ارزان قیمت به جای مواد گران قیمت.
راهکارهای پیشگیری از فرار مالیاتی
سازمان مالیاتی در سالهای اخیر برای پیشگیری از فرار از مالیات که به دلایل مختلفی نظیر عدم فرهنگ سازی مالیاتی، مشکلات ساختاری اقتصادی و وجود مسیرهای اختفای درآمدی صورت میگیرد، راهکارهای محکمی در نظر گرفته است. این راهکارها در راستای جمع آوری و شناسایی کلیه اطلاعات مالی و پولی اشخاص با هدف شفاف سازی مالی و مالیاتی انجام میشود. از جمله این راهکارها میتوان به موارد زیر اشاره نمود:
- وضع قوانین محکم مالیاتی با هدف افزایش بازدارنگی قانونی و حذف خلاهای قانونی موجود
- راهاندازی سامانه جامع مالیاتی و ارتباط و اتصال سایر سامانههای بانکی و ثبتی به سامانههای سازمان مالیاتی جهت کنترل درآمدها و داراییها
- راهاندازی سامانه مودیان مالیاتی و رصد کلیه خریدها و فروشهای مودیان
- رصد تراکنش های بانکی اشخاص با هدف رسیدگی به تراکنش های بانکی مشکوک
- فرهنگ سازی مالیاتی و درخواست از عموم مردم جهت گزارش فرار مالیاتی از طریق سامانه سوتزنی مالیاتی
کلام آخر
فرار مالیاتی راهکاری است که برخی فعالان اقتصادی به منظور ذخیره ثروت خود به آن اقدام میکنند؛ غافل از اینکه فرار از مالیات نه تنها موجب ذخیره داراییهای آنان نمیشود، بلکه موجبات تعلق جرایم سنگین مالیاتی و از بین رفتن امنیت سرمایه را نیز فراهم میکند.
در حقیقت تنها راهکار قانونی کاهش مالیات، آموزش مالیات به صورت اصولی و اطلاع از نحوه برخورد با چالشهای مشابه برای سایر مودیان است. بدین ترتیب با اشراف بر قوانین مالیاتی علاوهبر پیشگیری از جرایم مالیاتی، میتوانید از معافیتها و تسهیلات مالیاتی در جهت پرداخت مالیات منصفانه استفاده نموده و از متضرر شدن کسب و کار خود، جلوگیری نمایید.