مالیات در ایران و دنیا به دو صورت مالیات مستقیم و غیرمستقیم دستهبندی میشود که مالیات مستقیم شامل مالیات بر درآمد و دارایی است و مالیات غیرمستقیم به صورت مالیات بر ارزش افزوده و مالیات بر مصرف است. در این مقاله مالیات بر مصرف را بررسی میکنیم و با مالیات بر درآمد مقایسه میکنیم تا تصویر شفافتری از هر دو سیستم مالیاتی مستقیم و غیرمستقیم داشته باشید.
تعریف مالیات بر مصرف
مالیات بر مصرف یک مالیات غیرمستقیم است که روی خرید کالاها یا خدمات دریافت میشود و ممکن است تحت عنوان مالیات بر فروش هم باشد. Consumption Tax ممکن است به یک سیستم مالیاتی هم اشاره کند که مردم بر اساس مبلغ مصرفشان مالیات پرداخت میکنند بهجای اینکه بر اساس درآمد عملکرد و مشارکت در اقتصاد مالیات بدهند.
نمونههای مالیات بر مصرف در کشورهای مختلف شامل مالیات بر فروش (فروشگاهی)، مالیات بر استفاده و مالیات بر رسیدهای ناخالص کسبوکارها است. این مالیات به عهده مصرفکنندگانی است که قیمت بالاتری بابت برخی کالاها و خدمات پرداخت میکنند که قیمت بالاتر درواقع شامل مالیات است که توسط فروشنده کالا یا خدمات دریافت میشود و به وزارت دارایی پرداخت میشود.
مالیات بر مصرف معمولا نرخ متفاوتی برای انواع کالاها دارد برای اینکه بر اساس اساسی بودن یا لوکس بودن یک کالا تعیین میشود؛ مثلا بسیاری از مواد غذایی، کالای اساسی هستند پس نرخ مالیات کمتری دارند اما جواهرات، کالای لوکس محسوب میشوند و درنتیجه نرخ مالیات بالاتری دارند.
البته ممکن است بر روی دسته خاصی از کالاها اعمال شود تا هدف فرهنگی یا اقتصادی خاصی حاصل شود؛ مثلا مالیات بر تنباکو نرخ بالایی دارد تا عدم خرید یا مصرف سیگار تشویق شود چراکه برای سلامت مضر است. این نوع مالیات معمولا به نام «مالیات گناه» هم شناخته میشود که روی مشروبات الکلی هم اعمال میشود. نوع دیگری از مالیات به افرادی مانند رانندهها تکلیف میشود که از منابع خاصی مانند بنزین بهرهمند میشوند تا صرف تعمیر و نگهداری جادهها، بزرگراهها و پلها شود.
این مالیات یک نوع سیستم مالیاتی ملیگرا است که برخلاف سیستم مالیات بر درآمد است که یک سیستم پیشرفتگرا است. این سیستم معتقد است که یک روند مالیاتی ایده آل باید به صرفهجویی پاداش دهد و اصراف کردن را جریمه کند که در بسیاری از کشورها هم اجرا میشود؛ مثلا ژاپن در سال 1989 یک مالیات 3% به مالیات بر درآمد اضافه کرد که بعدها به 10% افزایش پیدا کرد، بهاستثنای کالاهایی مانند مواد غذایی و کاغذ روزنامه که 8% هستند.
این نوع مالیات ایده جدیدی نیست؛ مثلا دولت آمریکا قبل از اینکه سیستم مالیات بر درآمد را تنظیم کند، از این سیستم استفاده میکرد که در سال 2003 هم قصد بازگرداندن این سیستم را داشت که موفقیتآمیز نبود.
در ایران هم مالیات بر مصرف بارها موردبحث قرارگرفته و حتی در بودجه سال 96 هم مطرح شد اما هرگز به نتیجه نرسید. مخالفان طرح معتقدند که این نوع محاسبه مالیات در کشور ما راه را برای فرار مالیاتی بازتر میکند و درنتیجه فشار مالیات را به مصرفکننده عادی تحمیل میکند.
سایر انواع مالیات غیرمستقیم
برای اینکه مفهوم مالیات بر مصرف را بهتر درک کنید، در ادامه مقاله سایر انواع مالیات غیرمستقیم که در ایران اجرا میشوند را توضیح میدهیم:
مالیات بر ارزش افزوده
این مالیات روی تفاوت مبلغ پرداخت شده توسط تولیدکننده بابت هزینههای تولید و مبلغ فروش محصول نهایی تولید دریافت میشود. به همین دلیل این نوع مالیات به نام مالیات بر ارزش افزوده شده از مرحله تولید تا مرحله مصرف نهایی نامیده میشود. بیشتر کشورهای اروپایی و کانادا یک سیستم مالیاتی دارند که در قالب ارزش افزوده یا VAT دریافت میشود. در کانادا، مالیات بر ارزش افزوده به نامهای مالیات کالاها و خدمات (GST) و یا مالیات یکپارچه فروش (HST) نامیده میشود.
در ایران پس از 20 سال بحث و بررسی، مالیات بر ارزش افزوده در سال 1387 اجرایی شد که در ابتدا 6% بود اما در سال 1394 به 9% افزایش پیدا کرد که تا سال 99 در همین درصد باقی مانده است. البته در ماده 12 قانون ارزش افزوده، معافیتهایی در نظر گرفته شده که شامل محصولات کشاورزی، دامداری، مواد غذایی اساسی، کالاهای دارویی، مطبوعاتی و موارد دیگر است.
حقوق و عوارض گمرکی
حقوق و عوارض گمرکی به واردکنندگان کالا به کشور تکلیف میشود که از طریق قیمتگذاری بازار، از واردکننده به مصرفکننده نهایی تحمیل میشود. حقوق و عوارض گمرکی با توجه به منابع و نیازهای داخلی هر کشور تعیین میشوند؛ مثلا برای تشویق به مصرف کالای تولید داخلی و حمایت از تولیدکنندگان ممکن است عوارض سنگینی روی واردات کالاها قرار داده شود.
در ایران حقوق گمرکی 4% است که توسط مجلس تصویب شده است اما عوارض یا سود بازرگانی توسط دولت تعیین میشود. عوارض بر اساس نرخ تعرفه تعیین میشود که به نوع کالای وارداتی یا کشور مبدا بستگی دارد و بر اساس درصدی از ارزش، تعداد، وزن و یا حجم کالای وارداتی محاسبه میشود و از 0 تا 100 درصد است.
مقایسه مالیات بر مصرف با مالیات بر درآمد
مالیات بر مصرف در هنگام «مصرف پول» اعمال میشود درحالیکه مالیات بر درآمد در هنگام «کسب پول» محاسبه میشود که شامل درآمد بهره، سود سهام و یا سرمایهگذاری هم هست. موافقان این سیستم مالیاتی ادعا میکنند که با این کار فرهنگ پسانداز و سرمایهگذاری تشویق میشود و اقتصاد کشور بهتر میشود درحالیکه مالیات بر درآمد پسانداز کنندگان را جریمه میکند و به مصرفکنندگان پاداش میدهد!
بنابراین، منصفانهتر است که مردم بر اساس مبلغی که از منابع محدود کشور استفاده میکنند مالیات پرداخت کنند بهجای اینکه بر اساس درآمدی که به منابع کشور اضافه میکنند مالیات دهند!
از طرف دیگر، مخالفان مالیات بر مصرف معتقدند که این نوع مالیات اثر منفی روی کیفیت زندگی اشخاص کمدرآمد دارد که از روی نیاز باید همه درآمد محدودشان را خرج کنند درحالیکه جمعیت ثروتمند فقط بخش کوچکی از درآمدشان را مصرف میکنند.
نظر شما در مورد مالیات بر مصرف چیست؟
منبع: investopedia.com