جریمه عدم ارسال اظهارنامه مالیاتی اشخاص حقیقی چیست؟

شاید در نگاه اول تمامی جرایم مالیاتی قابل بخشش باشند ولی در نگاه عمیق‌تر هنوز جرایمی هستند که ضمن غیرقابل بخشش بودن باعث محرومیت اشخاص از شرایط خوب در راستای رسیدگی مالیاتی خواهد شد. واژه اظهارنامه «۷۳ بار» در قانون مالیات‌های مستقیم به کار رفته است. این امر بیانگر تأکیدی است که قانون‌گذار بر آن دارد.

تکلیف به تسلیم اظهارنامه، غالبِ مؤدیان را در بر می‌گیرد؛ فرقی نمی‌کند درآمد او ناشی از املاک باشد یا مشاغل یا اتفاقی. در این قسمت می‌خواهیم با توجه به اینکه در ایام ارسال اظهارنامه اشخاص حقیقی به سر می‌بریم، تکلیف این اشخاص به تسلیم اظهارنامه را مرور کنیم و ببینیم انجام و عدم انجام این تکلیف، چه پیامدهایی برای این دسته از افراد دارد و در مورد جریمه غیر قابل بخشش اشخاص حقیقی صحبت کنیم.

چه کسانی مشمول ارسال اظهارنامه نیستند؟

قانون‌گذار در تبصره ماده (۱۰۰) قانون مالیات‌های مستقیم این اختیار را به سازمان امور مالیاتی داده است که هر سال، گروهی از اشخاص «حقیقی» را از تسلیم اظهارنامه معاف و مالیات آنها را به صورت مقطوع تعیین و دریافت کند.

امسال نیز با توجه به بند (ه) تبصره (۸) قانون بودجه سال ۱۳۹۸، مالیات کسانی که میزان فروش کالاها و خدمات آنها در سال ۹۷، حداکثر سی برابر معافیت موضوع ماده  ۸۴ ق.م.م (۸.۲۸۰.۰۰۰.۰۰۰ ریال) است، به شرط اینکه مالیات سال ۹۶ آنها قطعی شده باشد، به‌صورت مقطوع تعیین و دریافت می‌شود.

بنابراین این اشخاص در صورت استفاده از این فرصت، از تسلیم اظهارنامه معاف هستند و ضمانت‌ اجراهای عدم ارسال اظهارنامه، شامل آنها نمی‌شود. پیشتر در مقاله معافیت‌های مالیاتی و مالیات مقطوع به تبصره ماده (۱۰۰) و اشخاص مشمول و تکالیفشان پرداخته شده است، در اینجا دیگر از تفصیل بحث خودداری و مطلب خود را به کسانی که مشمول ارسال اظهارنامه هستند، منحصر می‌کنیم.

چه کسانی مکلف به تسلیم اظهارنامه هستند؟

باز هم تأکید می‌کنیم که این مطلب صرفاً در مورد مالیات بر درآمد مشاغل است و در مورد اظهارنامه‌های سایر گروه‌ها (مثل املاک و اشخاص حقوقی و …) صحبت نمی‌کنیم. در بالا اشاره کردیم که در بین اشخاص حقیقی که مشمول فصل مالیات بر درآمد مشاغل هستند، گروهی ذیل دستورالعملِ تبصره ماده (۱۰۰) قرار می‌گیرند و می‌توانند از مزایای آن استفاده کنند.

مفهوم این جمله آن است که تمام کسانی که مشمول این تبصره نیستند (یعنی افرادی که میزان فروش کالاها و خدمات آنها در سال ۹۷ بالاتر از ۸.۲۸۰.۰۰۰.۰۰۰ ریال و در مورد مشاغل صرفاً خدماتی بالاتر از ۵.۰۰۰.۰۰۰.۰۰۰ ریال می‌باشد) یا مشمول تبصره هستند ولی نمی‌خواهند از آن استفاده کنند، مکلف به تسلیم اظهارنامه تا پایان خرداد‌ماهِ امسال می‌باشند (ماده ۱۰۰ ق.م.م)

عدم تسلیم اظهارنامه باعث محرومیت از معافیت‌ها و بخشودگی‌ها میشود

قانون مالیات‌های مستقیم معافیت‌ها و بخشودگی‌های متعددی برای مؤدیان در نظر گرفته است. بدیهی است که قانون‌گذار نمی‌تواند و نباید به کسانی که تکالیف مالیاتی را رعایت می‌کنند و گروهی که این کار را انجام نمی‌دهند نگاه یکسانی داشته باشد؛ به همین خاطر معافیت‌های مالیاتی را صرفاً برای کسانی در نظر گرفته است که وظایف قانونی خود از جمله ارسال اظهارنامه‌ را انجام می‌دهند. در این بخش می‌خواهیم ببینیم که عدم تسلیم اظهارنامه، اشخاص حقیقی را از چه معافیت‌ها و بخشودگی‌هایی محروم می‌کند.

۱. محرومیت از معافیت برای مشاغلی که به کلی معاف از مالیات هستند

برخی از مشاغل هستند که بسته به نوع شغل یا محلی که آن شغل در آنجا انجام می‌شود، به طور کلی معاف از مالیات‌اند؛ از جمله مناطق آزاد تجاری-صنعتی یا مشاغلی که مشمول ماده (۱۳۹) ق.م.م هستند مانند فعالیت‌های آموزشی و مطبوعاتی و فرهنگی و … . با اینکه قانون‌گذار این دسته از مشاغل را به کلی معاف از مالیات دانسته اما یکی از شروط برخورداری از این معافیت را، تسلیم اظهارنامه در موعد مقرر دانسته است.

مواد قانونی متعددی در مورد این شرط وجود دارد؛ از جمله بند ت ماده ۱۳۲ ق.م.م می‌گوید:‌ «شرط برخورداری از هرگونه معافیت مالیاتی برای اشخاص حقیقی و حقوقیِ فَعّال در مناطق آزاد و سایر مناطق كشور، تسلیم اظهارنامه مالیاتی در موقعِ مقرّرِ قانونی است». یا در تبصره (۱) ماده (۱۴۶ مکرر) این چنین آمده است: «ارائه اظهارنامه مالیاتی … شرط برخورداری از نرخ صفر و هرگونه معافیت یا مشوّقِ مالیاتیِ مُنْدَرَج در این قانون و سایر قوانین می‌باشد …».

تبصره ماده (۱۹۳) و ماده (۲۰۱) نیز بر آنچه در اینجا گفتیم، تأکید می‌کنند؛ بنابراین صاحبان این مشاغل باید بدانند معافیت از مالیات، بی‌قید و شرط نیست و در صورتی که در مهلت مقرر اظهارنامه‌های خود را ارسال نکنند، ضمن خروج از دایره معافیت مالیاتی، باید باید مالیاتِ درآمدهای خود را بپردازند؛ البته این قاعده فقط یک استثناء دارد و آن اشخاص حقیقی‌ای که به فعالیت‌های کشاورزی موضوع ماده (۸۱) ق.م.م اشتغال دارند.

این دسته از افراد به حکم قسمت اخیر ماده (۱۴۶ مکرر) و بند (۲) بخشنامه مورخ ۱۳۹۸/۳/۲۱ حتی در صورت عدم تسلیم اظهارنامه، از پرداخت مالیات معاف‌اند.

۲. محرومیت از معافیت ماده (۱۰۱)

بسیاری از مشاغل نیز در حالت عادی مشمول مالیات هستند مانند وکالت دادگستری، پزشکی، مغازه‌داران و … اما قانون‌گذار معافیت‌هایی برای آنان در نظر گرفته است. از جملة این معافیت‌ها، معافیت ماده (۱۰۱) است. طبق این ماده «درآمد سالانة مشمولِ مالیاتِ مؤدیانِ موضوعِ این فصل كه اظهارنامه مالیاتی خود را طبق مقررات این فصل در موعدِ مقرّر تسلیم كرده‌اند تا میزان معافیتِ موضوعِ ماده (۸۴) این قانون، از پرداخت مالیات معاف و مازادِ آن به نرخ‌های مَذكور در ماده (۱۳۱) این قانون مشمول مالیات خواهد بود.

شرط تسلیم اظهارنامه برای استفاده از معافیتِ فوق نسبت به عملكرد سال ۱۳۸۲ به بعد جاری است». این معافیت برای سال ۱۳۹۷، مبلغ ۲۷۶.۰۰۰.۰۰۰ ریال است. بنابراین اگر به‌طورمثال درآمد مشمول مالیات (فروش منهای هزینه‌ها) صاحبِ مغازة کفش‌فروشی در سال ۹۷، مبلغ ۶۰.۰۰۰.۰۰۰ تومان باشد، ۲۷.۶۰۰.۰۰۰ تومان معافیت به وی تعلق می‌گیرد و مابقی، مشمول مالیات بر اساس نرخ‌های ماده (۱۳۱) خواهد بود.

اگر مؤدی‌ اظهارنامه سال ۹۷ خود را ارسال نکند، از این معافیت محروم و تمامِ درآمد او مشمول مالیات خواهد شد.

۳. محرومیت از فرصتِ کاهش نرخ مالیات بر درآمد (موضوع ماده ۱۳۱)

تبصره ماده (۱۳۱) در مورد درآمد صاحبان مشاغل مقرر می‌دارد: «به اِزای هر ده درصد (۱۰%) افزایشِ درآمدِ ابزاریِ مشمولِ مالیاتِ اشخاصِ موضوعِ این ماده نسبت به درآمد ابزاری مشمول مالیات سال گذشتة آن‌ها، یك واحد درصد و حداكثر تا پنج واحد درصد از نرخ‌های مَذكور كاسته می‌شود.

شرط برخورداری از این تخفیف، تسویة بدهی مالیاتی سال قبل و تسلیم اظهارنامه مالیاتیِ مربوطه در مهلت اعلام‌شده از سوی سازمان امور مالیاتی است»؛ بنابراین به حکمِ تبصره فوق، مؤدی این از این شانس برخوردار است که نرخ مالیاتی وی تحت شرایطی تا ۵ درصد کاهش یابد ولی از قسمت اخیر تبصره معلوم است که در صورتی می‌تواند از این فرصت استفاده کند که اظهارنامه خود را ارسال کرده باشد.

۴. محرومیت از فرصت بخشودگی ۸۰ درصدی جرایم

تبصره (۱) ماده (۱۹۰) مقرر می‌دارد: «مؤدیانی كه به تكالیف قانونی خود راجع به تسلیمِ به‌موقعِ اظهارنامه یا ترازنامه و حساب سود و زیان و پرداخت یا ترتیب‌دادنِ پرداخت مالیات طبق اظهارنامه یا ترازنامه و حساب سود و زیان و حَسَبِ مورد ارائه به‌موقعِ دفاتر و اسناد و مدارك خود اقدام نموده‌اند، در مواردِ مَذكور در ماده (۲۳۹) این قانون، هرگاه برگ تشخیصِ مالیاتیِ صادره را قبول یا با اداره امور مالیاتی توافق نمایند و نسبت به پرداخت مالیات متعلّقه یا ترتیب‌دادنِ پرداخت آن اقدام كنند از هشتاد درصدِ (۸۰%) جرایمِ مقرّر در این قانون معاف خواهند بود».

بدیهی است یکی از شروط برخورداری از این فرصت، تسلیم اظهارنامه مالیاتی است یعنی اگر اظهارنامه ارسال نشود، حتی در صورت وجود سایر شرایط، امکان برخورداری از این معافیت وجود ندارد. در عین حال در صورت ارسال اظهارنامه و قبول برگ تشخیص و ترتیب‌دادنِ پرداخت مالیات، ۸۰ درصد از جرایم خودبخود بخشوده خواهد شد؛ یعنی اینکه نیازی به موافقت رئیس کل نیست و او مکلف است این بخشودگی را نسبت به جرایم متعلقه اعمال کند.

عدم ارسال اظهارنامه مالیاتی، جریمه غیرقابل بخشش ۳۰ درصدی دارد

ماده (۱۹۲) در این باره صریح و روشن است: «در كلیة مواردی كه مؤدی یا نمایندة او كه به‌موجب مقرراتِ این قانون از بابت پرداخت مالیاتْ مكلف به تسلیم اظهارنامه مالیاتی است، چنانچه نسبت به تسلیم آن در موعدِ مقرّر اقدام نكند، مشمول جریمه غیرقابل بخشودگیْ معادلِ سی درصدِ (۳۰%) مالیاتِ متعلّق برای اشخاص حقوقی و صاحبان مشاغلِ موضوعِ این قانون … می‌باشد».

البته این جریمه فقط محدود به عدم ارسال اظهارنامه نیست، بلکه طبق همین ادامة همین ماده اگر در اظهارنامه‌ای که ارسال می‌شود، درآمدی کتمان یا هزینه‌ای به صورت غیرواقعی درج شود، باز هم جریمه ۳۰ درصدیِ مذکور اعمال خواهد شد.

عدم تسلیم اظهارنامه طی سه سال متوالی، جرم است

ماده (۲۷۴) قانون مالیات‌های مستقیم که در سال ۱۳۹۴ برای اولین بار برخی از تخلفات مالیاتی را جرم‌انگاری کرده است، مقرر می‌‌دارد: «موارد زیر جرم مالیاتی محسوب می‌شود و مُرتكب یا مُرتكبانْ حَسَبِ مورد به مجازات‌های درجة شش محكوم می‌گردند». در ادامه همین ماده، بند ۶ می‌گوید:

«خودداری از انجام تكالیف قانونی در خصوص تنظیم و تسلیم اظهارنامه مالیاتیْ حاوی اطلاعات درآمدی و هزینه‌ای در سه سال متوالی».

پیش‌تر در انتهای مطلب مالیات تکلیفی گفته‌ایم که منظور از مجازات تعزیری درجه شش چیست.