محاسبه بهای تمام شده کالاها و خدمات یکی از مهمترین مراحل در چرخه تولید و توزیع محصولات است. از این رو استفاده از سیستمهای هزینه یابی در حسابداری صنعتی که متناسب با نوع و حجم فعالیتهای اقتصادی یک شرکت تولیدی یا صنعتی باشد، از اهمیت زیادی برخوردار است. در این نوشته از سری مقالات آموزش رایگان حسابداری قصد داریم شما را با انواع سیستمهای هزینه یابی در حسابداری صنعتی (تولیدی) آشنا نماییم. با ما همراه باشید.
هزینه یابی در حسابداری صنعتی چیست و با چه هدفی انجام میشود؟
هزینهیابی در حسابداری صنعتی عبارت است از فرآیند شناسایی، جمع آوری، طبقهبندی و محاسبه هزینههای تهیه، تولید، توزیع و تحویل یک محصول به مشتری.
در حسابداری صنعتی، هزینه یابی با اهداف زیر انجام میشود:
- تعیین بهای تمام شده محصولات جهت محاسبه سود و زیان
- شناسایی منابع هزینه و مدیریت، کنترل و کاهش هزینههای اضافی
- ارائه گزارشات مورد نیاز مدیران جهت اتخاذ تصمیمات صحیح در راستای بهبود عملکرد مجموعه
انواع سیستمهای هزینه یابی در حسابداری صنعتی
سیستم های هزینه یابی در حسابداری صنعتی به عوامل مختلفی از جمله فرآیند تولید و همچنین نوع و تنوع محصولات تولید شده بستگی دارد. بر این اساس برای تعیین هزینهها در بهای تمام شده کالای ساخته شده و کالاهای در جریان ساخت، از سیستمهای هزینهیابی متفاوتی استفاده میشود. انواع هزینه یابی در حسابداری صنعتی به روشهای زیر انجام میشود:
- هزینه یابی سفارش کار
- هزینه یابی مرحلهای (مراحل تولید)
- هزینه یابی محصول مشترک
- هزینه یابی بر مبنای فعالیت
خوب است بدانید:
سیستمهای هزینه یابی در حسابداری صنعتی بر اساس نوع فعالیت اقتصادی یک شرکت تولیدی انتخاب میشوند و از این رو قابل جایگزینی با یکدیگر نیستند.
در ادامه به معرفی هر یک از این سیستمهای هزینه یابی در حسابداری صنعتی مورد پذیرش سازمان مالیاتی میپردازیم.
سیستم هزینه یابی سفارش کار در حسابداری صنعتی
سیستم هزینه یابی سفارش کار یکی از انواع سیستم های هزینه یابی در حسابداری صنعتی است که معمولا برای فعالیتهای اقتصادی با دو شرط اساسی زیر مورد استفاده قرار میگیرد:
- شرکتهایی که محصولات خود را بر اساس سفارشات مشتری تولید میکنند؛ این محصولات غالبا متفاوت هستند
- شرکتهایی که تولید انبوه از یک محصول ندارند
در واقع این روش هزینه یابی بیشتر برای کسب و کارهای زیر مناسب است: مقاطعه کاری ساختمان، کشتی سازی و هواپیما سازی، صنایع چاپ، شرکتهای امور مهندسی و مواردی از این قبیل که مواد اولیه مورد استفاده و کار مورد نیاز جهت تولید محصولات مختلف با یکدیگر متفاوت است.
فرمول محاسبه بهای تمام شده در سیستم سفارش کار
فرمول محاسبه بهای تمام شده که در پایان هر سفارش انجام میشود، به شرح زیر است:
بهای تمام شده هر واحد سفارش | تعداد محصول سفارش شده ÷ بهای تمام شده سفارش |
مزایا و معایب سیستم هزینه یابی سفارش کار
همه سیستمهای هزینه یابی مزایا و معایبی دارند. یکی از مهمترین ویژگیهای سیستم هزینه یابی سفارش کار، محاسبه بهای تمام شده برای هر سفارش به صورت مجزا و منحصر به همان سفارش است. این مسئله موجب افزایش دقت و به روز بودن محاسبات برای سفارشات مختلف است.
از معایب سیستم هزینه یابی سفارش کار، میتوان به عدم وجود یک دستورالعمل کلی برای همه سفارشات اشاره نمود.
سیستم هزینه یابی مرحله ای در حسابداری صنعتی
سیستم هزینه یابی مرحلهای برای محاسبه بهای تمام شده فعالیتهایی مورد استفاده قرار میگیرد که محصولات مشابهی را طی یک سری عملیات تولیدی یکنواخت به صورت انبوه و پیوسته تولید میکنند. از جمله فعالیتهایی که این سیستم هزینه یابی برای آنها مفید است میتوان به صنایع تولید کننده مواد غذایی، فولاد، نساجی، محصولات شیمیایی، فرآوردههای نفتی، لاستیک سازی، موتورسازی و مواردی از این دست اشاره نمود.
در این سیستم هزینه یابی، با توجه به تولید تعداد زیاد محصولات در هر دوره، هزینه یابی در مراکز هزینه و به صورت مجزا انجام میشود.
فرمول محاسبه بهای تمام شده در سیستم مرحله ای
در سیستم هزینه یابی مرحلهای معمولا محاسبه بهای تمام شده در پایان دوره انجام میشود. فرمول هزینه یابی مرحله ای عبارتند از:
بهای تمام شده هر واحد محصول | تعداد محصول تولید شده هر مرحله ÷ مجموع کل هزینههای هر مرحله |
مزایا و معایب سیستم هزینه یابی مرحله ای
تولید تعداد زیادی محصولات مشابه امکان تبیین و به کارگیری یک دستورالعمل کلی جهت محاسبه بهای تمام شده هر یک از محصولات را در این سیستم هزینه یابی ایجاد میکند. از دیگر ویژگیهای این سیستم هزینه یابی میتوان به محاسبه بهای تمام شده در هر یک از دایرههای تولید محصول اشاره نمود.
از سوی دیگر، این دستورالعمل کلی طی دورههای متوالی میتواند امکان بروز خطا در محاسبه بهای تمام شده را به دلیل در نظر نگرفتن برخی ویژگیهای خاص مواد اولیه مورد استفاده افزایش دهد.
سیستم هزینه یابی محصول مشترک در حسابداری صنعتی
یکی از متداولترین سیستمهای هزینه یابی در حسابداری صنعتی، روش هزینه یابی محصول مشترک است که میتوان آن را زیرمجموعهای از سیستم هزینه یابی مرحلهای در نظر گرفت. این سیستم هزینه یابی برای محاسبه بهای تمام شده شرکتهایی که در یک زمان به تولید چندین محصول متفاوت و با استفاده از خطوط تولید مشترک میپردازند، کاربرد دارد. از جمله این شرکتها میتوان به شرکتهای تولید محصولات لبنی (تولید همزمان شیر و ماست و پنیر و کره و بستنی و … در شکلها و اندازههای مختلف) و یا شرکت تولید فرآوردههای گوشتی (تولید همزمان سوسیس و کالباس و سایر گوشتهای فرآوری شده) اشاره نمود.
فرمول محاسبه بهای تمام شده در سیستم محصول مشترک
محاسبه بهای تمام شده در سیستم هزینه یابی محصول مشترک به دو قسمت تقسیم میشود:
- محاسبه بهای تمام شده در خطوط تولید مجزا
- محاسبه بهای تمام شده در خطوط تولید مشترک
از آنجا که برای هر یک از بخشهای زیر مراحل و روشهای مختلفی وجود دارد، نمیتوان فرمول یکسانی برای محاسبه بهای تمام شده در نظر گرفت.
مزایا و معایب سیستم هزینه یابی محصولات مشترک
مهمترین نکته در خصوص روش هزینه یابی محصولات مشترک، پیچیدگی محاسبات است که امکان بروز خطا را در محاسبه بهای تمام شده افزایش میدهد.
از ویژگیهای این روش هزینه یابی میتوان به تبیین و استفاده از یک دستورالعمل کلی برای محاسبه بهای تمام شده محصولات اشاره نمود. به عبارت دیگر، علیرغم پیچیدگی محاسبات با ایجاد یک دستورالعمل کلی میتوان بهای تمام شده را برای عملکرد طولانی مدت محاسبه و استفاده نمود.
خوب است بدانید:
سیستمهای هزینه یابی سفارش کار، مرحلهای و محصولات مشترک سیستمهای هزینه یابی سنتی نامیده میشوند. در مقابل این سیستمهای هزینه یابی سنتی، سیستم هزینه یابی بر مبنای فعالیت به عنوان یک سیستم مدرن هزینه یابی قرار دارد که میتواند به صورت مستقل و یا همزمان با سایر سیستمهای هزینه یابی در حسابداری صنعتی به کار گرفته شود.
سیستم هزینه یابی بر مبنای فعالیت (ABC) در حسابداری صنعتی
یکی از جدیدترین انواع سیستم هزینه یابی، سیستم هزینه یابی بر مبنای فعالیت (سیستم هزینه یابی ABC) است. این سیستم هزینه یابی که یکی از دقیقترین سیستمهای هزینه یابی در حسابداری صنعتی است، برای هر فعالیت متناسب با حجم آن فعالیت یک مرکز هزینه تعریف میکند؛ بدین ترتیب فعالیتهای بزرگتر مراکز هزینه بزرگتری را به خود اختصاص میدهند.
در واقع سیستم هزینه یابی ABC به تخصیص بهینه منابع یک شرکت به فعالیتهای اقتصادی آن (در قالب مراکز هزینه) میپردازد. برای این کار علاوهبر محاسبه هزینههای مستقیم و غیرمستقیم در تولید محصولات، هزینههای سربار ایجاد هر محصول نیز در محاسبات در نظر گرفته میشود.
فرمول محاسبه بهای تمام شده در سیستم هزینه یابی بر مبنای فعالیت
در سیستم هزینه یابی بر مبنای فعالیت، بهای تمام شده هر محصول به صورت مجموع هزینههایی که در مراکز مختلف برای تولید آن محصول هزینه میشود، محاسبه میشود. بر این اساس ابتدا برای هر فعالیت یک محرک هزینه بر اساس ساعت یا واحد محصول تعیین میشود؛ سپس هزینه در هر مرحله به صورت زیر محاسبه میشود:
هزینه تولید بر مبنای هر فعالیت | (مجموع هزینه هر فعالیت ÷ محرکهای هزینه) × تعداد محرکهای هزینه |
برای آشنایی بیشتر با این سیستم هزینه یابی، مقاله هزینه یابی بر مبنای فعالیت را مطالعه نمایید.
مزایا و معایب سیستم هزینه یابی بر مبنای فعالیت
از مهمترین ویژگیهای سیستم هزینه یابی بر مبنای فعالیت میتوان به محاسبه دقیق بهای تمام شده محصولات و کاهش هزینه فعالیتها اشاره نمود.
همچنین از مهمترین معایب این سیستم هزینه یابی میتوان به زمانبر بودن اجرای آن برای شرکتهای بزرگ و وابستگی به خط تولید جاری شرکت اشاره نمود؛ بدین معنی که با ایجاد کوچکترین تغییر در یک مجموعه، این سیستم هزینه یابی باید بازسازی شود.
روش های هزینه یابی در حسابداری صنعتی
از آنجا که برخی افراد، سیستمهای هزینه یابی در حسابداری صنعتی را با روش های هزینه یابی در حسابداری صنعتی یکسان تصور میکنند، در ادامه به بیان روشهای هزینه یابی در حسابداری صنعتی و تفاوت آن با سیستم های هزینه یابی در حسابداری صنعتی میپردازیم.
انتخاب سیستم هزینه یابی در حسابداری صنعتی وابسته به نوع فعالیت اقتصادی و ماهیت تولید محصولات است. به بیان دیگر هر مجموعه متناسب با نوع فعالیت تولیدی خود اقدام به انتخاب سیستم هزینه یابی میکند. حتی گاهی یک فعالیت اقتصادی برای برخی محصولات خود از یک سیستم هزینه یابی و برای محصول دیگری از سیستم دیگری استفاده مینماید.
روش های هزینه یابی در حسابداری صنعتی در واقع نحوه اجرای سیستمهای هزینه یابی در یک فعالیت تولیدی است. در واقع هر سیستم هزینه یابی به 3 روش زیر قابل اجرا است:
- هزینه یابی واقعی
- هزینه یابی نرمال
- هزینه یابی استاندارد
روش هزینه یابی واقعی
در این روش کلیه هزینههای انجام شده برای تولید یک محصول بر اساس مقادیر واقعی در همان دوره مالی جمع آوری و محاسبه میشود. از انواع هزینهها در این روش میتوان به هزینه مواد اولیه، دستمزد، سربار و … اشاره نمود.
روش هزینه یابی نرمال
در روش هزینه یابی نرمال، هزینههای مواد مستقیم و دستمزد مستقیم بر اساس مبالغ واقعی در نظر گرفته میشود، اما هزینههای سربار بر اساس نرخ از پیش تعیین شده دوره قبلی در محاسبات لحاظ میگردد.
روش هزینه یابی استاندارد
در این روش شرکت تولیدی، بهای تمام شده محصولات را بر اساس مواد، دستمزد و سربار دورههای قبلی برآورد نموده و طی دوره مالی جدید مقادیر پیش بینی شده معیار محاسبات قرار میگیرد. در نهایت تفاوت بین مقادیر واقعی و مقادیر برآورد شده به عنوان هزینه در حساب مورد نظر اعمال میشود.
کلام آخر
سیستمهای هزینه یابی در حسابداری صنعتی با هدف محاسبه بهای تمام شده کالاها و به تناسب نوع فعالیت اقتصادی مورد استفاده قرار میگیرند. اما انتخاب سیستم هزینه یابی تنها ابتدای راه محاسبه بهای تمام شده است؛ اصلیترین رکن برای اجرای فرآیند بهای تمام شده و محاسبه دقیق بهای تمام شده آموزش حسابداری صنعتی است. بدین ترتیب میتوانید بهای تمام شده محصولات خود را به صورت دقیق محاسبه نموده؛ از هدر رفتن منابع درآمدی خود پیشگیری نمایید.
2 پاسخ
ایراد اساسی هزینه یابی بر مبنای فعالیت، عدم توجه به ظرفیت استفاده نشده هست که در این مثال اشاره ای به اون نشده که این ایراد در هزینه یابی بر مبنای فعالیت زمانگرا، گرفته شده ولی در کل در سطح هزینه یابی ها، برمبنای فعالیت بهتر از نسل اول هزینه یابی مبنی بر حجم محسوب میشه .
سلام
ممنون از پیام شما
معایب هزینه یابی بر مبنای فعالیت را هم به مطلب اضافه نمودیم.