آشنایی با حسابداری یکطرفه و دو طرفه

حسابداری یکی از رشته‌های کاربردی در تمام مشاغل است. در واقع مدیران، سرمایه گذاران و حتی دولت با اطلاعاتی که یک سیستم حسابداری برای آنها فراهم کرده است نسبت به مسائل مالی و اقتصادی تصمیم گیری خواهند کرد. در طول زمان، روش‌ها و سیستم‌های مختلفی برای پاسخ به نیازهای مالی سازمان‌ها و موسسات استفاده شده است؛ همچنین با افزایش پیچیدگی‌های اقتصادی، این سیستم‌ها تغییرات بسیاری در جهت بهبود کیفیت و گزارش‌گیری دقیق‌تر داشته‌اند. یکی از مهم‌ترین انواع روش‌های حسابداری، حسابداری چند سویه است. در این مقاله از سری مقالات آموزش رایگان حسابداری، به معرفی و بررسی حسابداری دوطرفه و تفاوت آن با حسابداری یک طرفه می‌پردازیم. با ما همراه باشید.

انواع سیستم حسابداری

حسابداری فرآیند جمع آوری اطلاعات، طبقه بندی، ثبت و تهیه گزارش‌ها و صورت‌های مالی در زمان مناسب است. امروزه برای داشتن یک کسب و کار موفق، داشتن یک سیستم حسابداری مناسب ضروری است. اما پیش از آن بهتر است با انواع سیستم‌های حسابداری از دیدگاه نحوه ثبت حساب‌ها آشنا شویم. روش‌های حسابداری به صورت زیر تقسیم می‌شوند:

♦️ حسابداری یکطرفه

♦️ حسابداری دوطرفه

♦️ حسابداری سه طرفه

♦️ حسابداری چند طرفه یا چند بعدی

در این مقاله در کنار معرفی هر سه سیستم حسابداری، مزایا و معایب حسابداری دوطرفه را بررسی خواهیم نمود.

حسابداری یکطرفه چیست؟

از حسابداری یکطرفه معمولا برای کسب وکارهای کوچک که حجم خرید و فروش بالایی ندارند، استفاده می‌شود. یکی از جاهایی که به صورت وسیعی از حسابداری یکطرفه استفاده می‌کنند، بازار است. پس حسابداری یکطرفه را می‌توان حسابداری بازاری نامید.

نحوه ثبت حساب ها در حسابداری یکطرفه

شیوه کار به این صورت است که کاسب برای هر طرف مقابل یک حساب جداگانه دارد و کلیه داد و ستدهای مربوط به او را در آن ثبت می‌کند. این حساب‌ها دارای دو ستون بدهکار و بستانکار هستند؛ همچنین در ستون سوم مانده هر حساب را می‌نویسد. به عبارت دیگر، صاحب کسب و کار مبالغ دریافتی را در ستون بستانکار و مبالغ پرداختی را در ستون بدهکار یادداشت می‌کند؛ سپس با کسر بدهکار از بستانکار مانده سود یا ضرر خود را محاسبه و در ستون مانده درج می‌کند.

مزایای روش حسابداری یکطرفه

♦️ از مزایای این روش حسابداری می‌توان به گزارش‌گیری سریع اشاره نمود. از آنجا که حجم اطلاعات در این روش چندان زیاد نیست، تهیه گزارشات نیز با سرعت انجام می‌شود.

♦️ در حسابداری یکطرفه نیاز به تهیه ترازنامه برای مالیات نیست. زیرا مبنای تهیه ترازنامه، معادله حسابداری است که در روش یکطرفه کاربرد ندارد.

معایب روش حسابداری یکطرفه

1- مهم‌ترین مشکل روش حسابداری یکطرفه، دقت کم و احتمال بالای وقوع خطا و اشتباه است

2- کنترل حساب‌ها و کشف اشتباهات بسیارسخت است

به همین دلیل از این روش تنها برای فعالیت‌های اقتصادی غیررسمی که شرایط زیر را داشته باشند، انجام می‌شود.

♦️ اطلاعات محدودی جهت ثبت دارند

♦️ تقاضا برای حسابرسی آنها نیز به ندرت صورت می‌گیرد

پیشنهاد می‌شود بخوانید: با انواع حسابداری آشنا شوید

حسابداری دوطرفه یا دوبل چیست؟

حسابداری دوطرفه یا دوبل که بعد از به وجود آمدن، به صورت چشمگیری در بین صاحبان کسب و کارها رواج پیدا کرد، مبتنی بر معادله حسابداری یا معادله ترازنامه است. علت گسترش سریع این سبک حسابداری، دقت بالاتر و همچنین سادگی ثبت و کنترل حساب‌ها با کمک حساب‌های واسطه بود.

دارایی

سرمایه + بدهی

به بیان دیگر، مهم‌ترین تفاوت سیستم حسابداری دوبل با سیستم حسابداری یک طرفه، وجود حساب‌های واسطه است. بعضی از حساب‌های واسطه عبارتند از: حساب صندوق، حساب اسناد پرداختنی، حساب سرمایه، حساب فروش، حساب بهای تمام شده و حساب سود و زیان

🔻نکته

فرآیند طبقه‌بندی و کنترل حساب‌های هم گروه در حسابداری دوطرفه، با کمک کدینگ حسابداری از هم جدا شده و قابل کنترل هستند.

نحوه ثبت حساب ها در حسابداری دو طرفه یا دوبل

در سیستم حسابداری دو طرفه یا دوبل، برای هر حساب، یک سطر بدهکار در سمت راست و یک سطر بستانکار در سمت چپ وجود دارد. برای هر ثبت باید سمت بدهکار و بستانکار حساب با هم برابر باشد. در نتیجه وقتی جمع دو ستون بدهکار و بستانکار هر حساب با هم برابر باشد، دارای ثبت تراز خواهد بود.

تفاوت دیگر حسابداری دوطرفه با یکطرفه در ثبت مبالغ عملیات در حداقل دو حساب متفاوت است؛ که علت نام‌گذاری روش دوبل نیز همین مسئله است. به بیان دیگر، در این روش هر معامله دارای دو اثر بدهکار و بستانکار است و هر حساب بدهکار با یک حساب بستانکار هم‌تراز است؛ که در نهایت به برابری ستون‌های بدهکار و بستانکار ترازنامه ختم می‌شود.

🔍 مثال

برای درک بهتر حسابداری دوطرفه به مثال زیر توجه کنید:

فرض کنید یک شرکت در سال جاری اقدام به خرید کامپیوتری می‌کند. واحد حسابداری تنها خرید کامپیوتر را در سیستم ثبت می‌کند؛ اما وجه پرداختی را بدون ثبت در سیستم حسابداری از حساب بانک یا صندوق خارج کرده است. در این صورت در سیستم حسابداری شرکت خرید کامپیوتر نمایش داده می‌شود؛ اما وجه نقدی که برای خرید کامپیوتر پرداخت شده، هنوز در شرکت باقی مانده است. در حقیقت ثبت حسابداری دوطرفه ناقص انجام شده است.

📌 این کار نمونه یک ثبت اشتباه است. بنابراین ترازهای مالی این شرکت موجب سردرگمی است و قابل اطمینان نخواهند بود.

اثرات حسابداری دوطرفه یا دوبل

استفاده از انواع حساب‌ها در سیستم حسابداری دوطرفه یا دوبل هیچ محدودیتی ندارد؛ اما ثبت هر تراکنشی در حساب‌ها تاثیر متفاوتی به شرح زیر دارد:

تاثیر ثبت در سمت بدهکار در حسابداری دوبل

ثبت در بخش بدهکار حساب، باعث افزایش کلیه حساب‌ها با ماهیت دارایی و هزینه و کاهش کلیه حساب‌ها با ماهیت درآمد و سرمایه و بدهی می‌شود.

پیشنهاد می‌شود بخوانید: ماهیت حساب ها در حسابداری

نوع حساب	تاثیر ثبت در بخش بدهکار حساب
دارایی	افزایش
هزینه	افزایش
بدهی	کاهش
حقوق صاحبان سهام (حقوق مالکانه)	کاهش
درآمد	کاهش

تاثیر ثبت در سمت بستانکار در حسابداری دوبل

ثبت در بخش بستانکار حساب، باعث کاهش کلیه حساب‌ها با ماهیت دارایی و هزینه و افزایش کلیه حساب‌ها با ماهیت درآمد و سرمایه و بدهی می‌شود.

نوع حساب	تاثیر ثبت در بخش بستانکار حساب
دارایی	کاهش
هزینه	کاهش
بدهی	افزایش
حقوق صاحبان سهام(حقوق مالکانه)	افزایش
درآمد	افزایش

🔻نکته

بر اساس معادله حسابداری، همواره افزایش در بدهی‌ها (بستانکار)، با افزایش دارایی‌ها (بدهکار) و یا کاهش حقوق مالکانه (بستانکار) خنثی می‌شود.

دارایی = بدهی + سرمایه

مزایای حسابداری دوبل

1- نگهداری کامل اطلاعات حساب‌ها و امکان تهیه صورت‌های مالی اساسی برای واحد اقتصادی

2- ثبت همه دارایی‌ها و بدهی‌ها و امکان بررسی وضعیت سود یا زیان‌دهی شرکت

3- قابل اعتماد بودن سیستم حسابداری دوبل جهت تشخیص و تسویه بدهی‌ها

4- پیش بینی درآمدها و هزینه‌های سال جاری در مقایسه با سال قبل، به منظور اجرای صحیح برنامه‌های مجموعه

5- سادگی تشخیص و اصلاح اشتباهات ثبتی و حسابداری

6- سادگی ثبت، انتقال و گزارش‌گیری از اطلاعات

معایب حسابداری دوبل

1- اجتناب ناپذیر بودن بروز خطا و اشتباه در سیستم

2- الزام به آموزش‌های نظری و مهارتی حسابدار جهت کار با سیستم دوطرفه؛ بی‌تجربگی کاربر ممکن است چالش‌های بزرگی برای مجموعه ایجاد نماید

3- استفاده از نیروی کار، زمان و هزینه زیاد جهت استفاده از سیستم حسابداری دوطرفه

4- استفاده از قوانین و روش‌های پیچیده جهت انجام محاسبات که ممکن است حسابدار را با مشکل مواجه سازد

محاسبات در حسابداری دوبل چگونه است؟

در سیستم حسابداری دوبل یا دوطرفه، باید میزان بدهکاری و بستانکاری را به دقت محاسبه و سپس ثبت کنیم. در این روش، هر حساب دارای دوسطر است که در سطر سمت راست بدهکاری‌ها و در سطر سمت چپ بستانکاری‌ها نوشته می‌شوند. به این ترتیب سمت بدهکار و بستانکار حساب باید با هم برابر باشد تا تراز مالی صورت بگیرد.

🔻نکته

در بعضی حساب‌ها افزایش میزان بدهی‌ها باعث افزایش بستانکاری می‌شود؛ در حالی که در بعضی حساب‌ها افزایش میزان بدهی‌ها باعث کاهش بستانکاری‌ها می‌شود.

🔍 برای درک بهتر این مسئله به مثال زیر توجه کنید:

فرض کنید شرکت با دریافت وام بانکی قصد افزایش سرمایه داشته باشد؛ وام یک حساب پرداختنی و نوعی بدهی محسوب می‌شود که ماهیت بستانکار دارد؛ همچنین افزایش سرمایه نیز نوعی بستانکاری است. پس افزایش بدهی، بستانکاری را افزایش داده است.

حال تصور کنید شرکت با دریافت وام بانکی قصد پرداخت بدهی یکی از طلبکاران را دارد؛ در این صورت افزایش بدهی شرکت (وام پرداختنی) موجب کاهش بستانکاری (کاهش حساب پرداختنی طلبکار) می‌شود.

منظور از حسابداری چند بعدی چیست؟

گذشت زمان و پیشرفته شدن کسب و کارها از یک سو و ازدیاد تراکنش‌های مالی و پیچیدگی معاملات از سوی دیگر، کارایی حسابداری دوبل را کاهش داد. در واقع شیوه حسابداری دوطرفه دیگر قادر به مدیریت و کنترل همه حسابها از همه ابعاد نبود. بنابراین وجود سیستم جدیدتری برای مدیریت و کنترل تمامی حسابها نیاز بود؛ سیستمی که بتواند در یک لحظه عملیات کنترل موجودی انبار یا محاسبه بهای کالای فروش رفته را بررسی و اعلام نماید.

به این ترتیب ابعاد دیگری به حسابداری دوبل اضافه شد. حسابداری چند بعدی در حدود 15 سال پیش توسط شرکت‌های داده پردازی طراحی شد. علیرغم اینکه هنوز هم در بسیاری از شرکت‌ها از حسابداری دوبل، برای امور مالی و حسابداری استفاده می‌شود؛ بسیاری از شرکت‌ها به نرم‌افزارهای حسابداری با شیوه کار حسابداری چند بعدی روی آورده‌اند. حسابداری چند بعدی، بنیان اصلی حسابداری نوین امروزی است که برای کمک به حسابداری و حسابدار به وجود آمده است.

شیوه کار سیستم حسابداری چند بعدی به این صورت است که با ثبت یک رویداد در بخش حسابداری، سیستم به صورت خودکار بقیه بخش‌ها را بررسی و کنترل می‌کند؛ همچنین هر بخش کلیه بخش‌های مربوطه را کنترل می‌کند و تغییرات لازم اعمال می‌شود؛ با این روش، در صورت بروز مشکل در هر بخش، سیستم به کاربر هشدار می‌دهد.

پیشنهاد می‌شود بخوانید: آیا حسابداری سه طرفه در ایران امکان پذیر است؟

اثرات حسابداری چند بعدی

حسابداری چند بعدی وظیفه انجام عملیاتی را دارد که از عهده حسابدار خارج است. این عملیات عبارتند از:

♦️ برقراری ارتباط بین سیستم‌های زیر مجموعه و مرتبط با حسابداری

♦️ کنترل دقیق ثبت‌ها و محاسبات پیچیده و بسیار زیاد حسابداری

♦️ ارائه گزارش از زیرسیستم‌های مرتبط با حسابداری به منظور بررسی صحت عملیات صورت گرفته

با انجام سیستمی عملیات فوق، حسابدار زمان کافی برای جمع‌آوری و بایگانی اسناد و مدارک و تجزیه و تحلیل حساب‌ها و رویدادهای حسابداری خواهد داشت.

🔍 برای درک بهتر حسابداری چند بعدی به مثال زیر توجه کنید:

فرض کنید شرکتی به آقای الف تعداد 50 عدد کالا به قیمت هر عدد 1,000 ریال فروخته است. در سیستم حسابداری یکطرفه یا دو طرفه، حساب آقای الف 50,000 ریال بدهکار می‌شود. اپراتور به اشتباه این رقم را در فاکتور 500,000 ریال ثبت می‌کند و حسابدار هم در سیستم حسابداری این اشتباه را تکرار تثبیت می‌کند؛ این اشتباه در بهترین حالت در پایان دوره و یا زمان بررسی حساب‌ها کشف خواهد شد. اما در صورتی که از سیستم حسابداری چند بعدی استفاده نماییم، با کنترل و مقایسه موجودی انبار و پیگیری حساب فروش به صورت موازی، اشتباه کشف و اصلاح خواهد شد.

سیستم حسابداری چند بعدی با کنترل ریالی، اعتباری و انباری و همچنین موجودی، مانع از به وجودآمدن اشتباهات و متضرر شدن مجموعه اقتصادی می‌شود.

پیشنهاد ما

در این مقاله با انواع سیستم‌های حسابداری و مزایا و معایب هر یک آشنا شدیم. همان گونه که متوجه شدید امروزه استفاده از سیستم‌های حسابداری پیشرفته اجتناب ناپذیر است؛ آموزش حسابداری اصولی شما را با انواع سیستم‌های حسابداری و نحوه به کار گیری آنها آشنا خواهد نمود. همچنین آموزش گام به گام تهیه صورتهای مالی اساسی به شما در گزارش گیری از سیستم و تجزیه و تحلیل گزارشات کمک خواهد نمود.