آموزش ماهیت حسابها در حسابداری و نحوه تشخیص ماهیت حسابها

یکی از مباحث اصلی در آموزش حسابداری، آشنایی با ماهیت حسابها در حسابداری است. ماهیت حساب یک ابزار کاربردی در ثبت حسابداری است. در این سری از مقالات آموزش رایگان حسابداری به بررسی ماهیت حسابها، انواع حساب و ماهیت آنها، جدول شناسایی ماهیت حسابها و… می‌پردازیم، ما را همراهی کنید.

ماهیت حسابها چیست؟

ماهیت حساب یعنی اینکه هر رویداد حسابداری چه در حالت افزایشی و یا کاهشی در کدام سمت یک حساب، راست (بدهکار) و چپ (بستانکار) ثبت شود، همچنین آن حساب در طی دوره و یا پایان دوره در کدام سمت قرار می‌گیرد. بنابراین مانده حساب تابع ماهیت حساب است.

در حسابداری برای ثبت رویدادهای مالی حداقل یک حساب بدهکار و یک حساب بستانکار می‌شود. تعدادی حساب‌ها ماهیت بدهکار و تعدادی از آنها ماهیت بستانکار دارند که برای فهم بهتر این موضوع باید به معادله اساسی حسابداری توجه کرده و سپس تشخیص بدهکار و بستانکار در حسابها انجام شود.

معادله حسابداری یا معادله ترازنامه به شکل زیر است:

دارایی = بدهی + حقوق مالکانه

اجزای سمت راست این معادله، ماهیت بدهکار و اجزای سمت چپ آن ماهیت بستانکار دارند.

نحوه تشخیص ماهیت حسابها

برای فهم بهتر ماهیت حساب ها باید با چگونگی تشخیص بدهکار و بستانکار شدن حسابها آشنا شد. برای اینکه بتوان ماهیت حسابها را صحیح تشخیص دهیم باید متوجه شویم که این حساب چه تاثیری در حسابهای معادله حسابداری دارد.

به طور دقیق‌تر می‌توان گفت بدهکار و بستانکار در حسابداری دوطرفه، عناوینی هستند که در سندهای حسابداری و دفاتر حسابداری ثبت شده تا اثرات رویدادهای مالی یک سازمان و شرکت را به درستی نشان دهند.

کدام حساب ماهیت دارایی دارد؟

تمام حسابهایی که زیر مجموعه حساب دارایی‌ها هستند ماهیت دارایی را داشته و افزایش آنها در قسمت بدهکار و کاهش آنها در قسمت بستانکار ثبت می‌شود. حسابهای زیر جز دارایی‌ها هستند:

✍🏻 دارایی های غیر جاری:

• دارایی های ثابت مشهود
• سرمایه گذاری در املاک
• دارایی‌های نامشهود
• سرمایه گذاری بلندمدت
• دریافتنی‌های بلندمدت
• دارایی مالیات انتقالی سایر دارایی‌ها

✍🏻 دارایی های جاری:

• پیش پرداخت‌ها
• موجودی مواد و کالا
• دریافتی‌های تجاری و سایر دریافتنی‌ها
• سرمایه گذاری‌های کوتاه مدت
• موجودی نقد
• دارایی‌های نگهداری شده برای فروش

کدام حساب ماهیت بدهی دارد؟

تمام حسابهایی که زیر مجموعه حساب بدهیها هستند ماهیت بدهی را داشته و افزایش آنها در قسمت بستانکار و کاهش آنها در قسمت بدهکار ثبت می‌شود. حسابهای زیر جز بدهی‌ها هستند:

✍🏻 بدهی های غیرجاری:

• اسناد پرداختنی بلندمدت
• تسهیلات مالی بلندمدت
• بدهی مالیات انتقالی

✍🏻 بدهی جاری:

• ذخیره مزایای پایان خدمت کارکنان
• پرداختنی‌های تجاری و سایر پرداختنی‌ها
• مالیات پرداختنی
• سود سهام پرداختنی
• تسهیلات مالی
• ذخایر
• پیش دریافت‌ها
• بدهی مرتبط با دارایی‌های نگهداری شده برای فروش

پیشنهاد میشود بخوانید: صندوق در حسابداری چیست؟

ماهیت حسابهای ترازنامه ای

حسابها از یک دیدگاه به دو دسته حسابهای دائمی و حسابهای موقت تقسیم می‌شوند. حسابهای دائمی را حسابهای ترازنامه‌ای نیز می‌نامند.

حسابهای ترازنامه‌ای را در یک تقسیم بندی کلی می‌توان به 3 گروه اصلی تقسیم نمود:

• دارایی
• بدهی
• سرمایه

برای تعیین ماهیت حسابهای ترازنامه‌ای، ابتدا باید نوع حساب مشخص شود. به عبارت دیگر حسابهای دارایی، دارای ماهیت بدهکار هستند؛ یعنی افزایش آنها سمت بدهکار را افزایش داده و کاهش آنها سمت بستانکار را افزایش می‌دهد. در صورتی که حسابهای بدهی و سرمایه دارای ماهیت بستانکار هستند؛ یعنی افزایش آنها سمت بستانکار را زیاد می‌کند و کاهش آنها سمت بدهکار را افزایش می‌دهد.

انواع حساب و ماهیت آنها

انواع ماهیت حساب‌ها معمولا شامل دو دسته بدهکار و بستانکار است. ولی علاوه بر این دو مورد، بخش‌های دیگری هم وجود دارد که در تشخیص ماهیت حسابها تاثیر دارد. این ماهیت‌ها به شرح زیر هستند:

1_ ماهیت بدهکار

توجه داشته باشید حساب‌هایی مثل: دارایی‌های جاری، دارایی‌های ثابت، هزینه‌ها و بهای تمام شده کالا حساب‌هایی هستند که ماهیت بدهکار دارند. حساب‌هایی که باعث افزایش دارایی‌های شرکت می‌شود، ماهیت بدهکار را دارند.

افزایش هر دارایی در سمت راست به عنوان بدهکار حساب آن دارایی ثبت و کاهش هر دارایی در سمت چپ به عنوان بستانکار حساب آن دارایی ثبت خواهد شد.

2_ ماهیت بستانکار

به حساب‌هایی مانند بدهی‌های جاری، بدهی‌های بلند مدت، سرمایه و درآمد، حساب‌هایی با ماهیت بستانکار می‌گویند. در اصل حسابی که باعث کاهش دارایی‌های شرکت شود مانند حساب درآمد، ماهیت بستانکار دارد.

افزایش هر کدام از حسابهای بدهی یا حقوق مالکانه در سمت چپ به عنوان بستانکار ثبت و کاهش آنها در سمت راست به عنوان بدهکار حساب بدهی یا حقوق مالکانه ثبت خواهد شد.

❗ نکته

در تشخیص بدهکار و بستانکار بودن، نکته قابل توجه در کاهش دارایی و افزایش دارایی شرکت است. در اصل برای چگونگی تشخیص بدهکار و بستانکار بودن در یک شرکت بایستی حساب‌هایی که باعث کاهش دارایی‌های شرکت می‌شود و هر حسابی که باعث افزایش دارایی‌های شرکت شود مانند حساب‌های درآمد را شناسایی کرد و ماهیت بستانکار و بدهکار را بر اساس آن حسابها مشخص نمود.

در شرکت‌های بازرگانی هر کالایی که فروش به می‌رسد، در واقع درآمدی کسب می‌شود. این درآمد حاصل از فروش کالا نیز در حساب فروش یا فروش کالا درج خواهد شد. به معادل قیمت فروش کالاهایی که در طول دوره مالی به صورت نقد و نسیه به فروش رسیده‌اند حساب فروش نیز می‌گویند. حساب فروش ماهیت بستانکار دارد و با ثبت یک سند بستانکار افزایش پیدا کرده و با ثبت بدهکار کاهش دارند.

پیشنهاد میشود بخوانید: حساب معین چیست؟

3_ ماهیت پیش پرداخت

اگر قبل از اینکه شرکت هزینه‌ای انجام دهد وجه کل آن هزینه، پرداخت شود، این وجه در حسابی به نام حساب پیش پرداخت ثبت خواهد شد. حساب پیش پرداخت ماهیت بدهکار دارد. این نوع حساب به عنوان دارایی‌های جاری شناخته شده و یک حساب دائمی است.

4_ ماهیت خرید و هزینه

اگر شرکت کالایی خریداری کند یا هزینه‌ای انجام دهد و در یک دوره مالی به صورت نقد و یا نسیه آن را پرداخت کند، به تناسب در حساب خرید یا هزینه به ثبت می‌رسد. در اصل با خرید کالا یا انجام هزینه یک سند بدهکار ثبت خواهد شد. حساب خرید و هزینه ماهیت بدهکار دارد.

برای آشنایی با انواع هزینه ها در حسابداری بر روی لینک کلیک کنید.

5_ ماهیت درآمد

درآمدی که از راه فروش کالا و یا ارائه خدمات از شرکت حاصل شود باعث افزایش سرمایه شرکت می‌شود. حساب درآمد ماهیت بستانکار دارد و افزایش آن در طرف بستانکار ثبت خواهد شد.

6_ ماهیت حساب های دریافتنی

مطالبات واحد تجاری شرکت اعم از فروش کالا، پرداخت مساعده، پرداخت وام و … حساب‌های دریافتی را شامل می‌شود. حساب‌های دریافتتی در دسته دارایی‌ها هستند و از آنجایی که دارایی‌های شرکت ماهیت بدهکار دارند، حساب دریافتنی نیز ماهیت بدهکار دارند.

7- ماهیت حسابهای پرداختنی

زمانی که اشخاص ثالث نسبت به دارایی‌های شرکت حقی داشته باشند، یعنی از شرکت طلبکار باشند این حقوق مالی در دسته بدهی‌ها جای دارد. چون ماهیت حساب‌های بدهی بستانکار است، بنابراین ماهیت حساب‌های پرداختنی، ماهیت اسناد پرداختنی و ماهیت حساب پیش دریافت‌ها نیز بستانکار است؛ چون همگی جز بدهی‌ها هستند.

8- ماهیت حساب ذخیره استهلاک

این حساب جز بدهی‌ها به حساب آمده و ماهیت بستانکار دارد.

9_ حساب هایی با ماهیت دو گانه

این نوع حساب را می‌توان در سمت راست و یا چپ معادله حسابداری قرار داد و مانده آن در پایان سال می‌تواند بدهکار و یا بستانکار باشد.

مانند حساب جاری شرکا که اگر بدهکار باشد نشان می‌­دهد که سهام­داران به شرکت بدهکار هستند. و اگر بستانکار باشد، یعنی شرکت به سهامداران خود بدهکار است.

مانند حساب تعدیلات سنواتی که جز حقوق صاحبان سهام است و مانده آن در پایان سال بدهکار و یا بستانکار است.

برای آشنایی با ماهیت تعدیلات سنواتی در حسابداری بر روی لینک کلیک کنید.

10_ حساب های فاقد ماهیت یا ماهیت خنثی

این حسابها دارای سه شرط زیر هستند:

• تغییر در آنها به عنوان رویداد مالی به شمار نمی‌آید
• در گزارشات مالی ابراز نشده و در صورت ابراز به عنوان حساب آماری بیان می‌شوند
• در حسابهای دریافت کننده و پرداخت کننده ثبت حساب یکسان است

از انواع این حسابها می‌توان به حسابهای انتظامی اشاره نمود.

دانلود جدول شناسایی ماهیت حسابها (pdf) ⬇️

جدول ماهیت حسابها در حسابداری pdf جدولی کامل از ماهیت حسابها و نوع حساب است. لذا در جدول ماهیت حسابداری سعی شده است ماهیت حسابها و نوع حساب و اینکه در کدامیک از صورتهای مالی اساسی گزارش می‌شوند را در یک جدول بیان کنیم. این جدول بیان کننده نوع حسابها، مانند: حسابهای دریافتنی، اسناد پرداختنی، موجودی کالا و.. است. این جدول لازمه‌ای برای طبقه بندی حساب و محل ارائه حساب‌ها است. جدول ماهیت حسابداری یک فایل مناسب برای حسابداران است.

خلاف ماهیت در حسابداری چیست؟

در اصل خلاف ماهیت در حسابداری به معنی اشتباه بودن اطلاعات ثبت شده است. در متن فوق و در بخش انواع ماهیت حسابها گفته شد که بیشتر حسابها در حسابداری از دو نوع ماهیت بدهکار یا بستانکار هستند. در اصل حساب ماهیت دارایی مثل: بانک یا حساب‌های دریافتنی، مانده بدهکار خواهند داشت و اگر این حسابها در پایان سال مانده بستانکار داشت یقینا در ثبتهای حسابداری اشتباهی رخ داده است.

یعنی حساب بانک یک شرکت یا موسسه حتما در پایان سال و حتی در طول سال باید مانده بدهکار داشته باشد، یا حداقل اینکه می‌تواند صفر شود. اما اگر همین حساب به دلیل اضافه برداشت از صفر هم عبور کند و مانده‌اش بستانکار شود در این حالت گفته می‌شود، که خلاف ماهیت رخ داده است. برای رفع چنین مشکلاتی سیستم کنترل خلاف ماهیت طراحی شده است، تا مانع بروز چنین مواردی شود.

پیشنهاد می‌شود بخوانید: تفاوت ترازنامه و تراز آزمایشی

گروه های ماهیت حسابها

گروه حسابها به همراه نوع حساب، ماهیت و موارد استفاده آنها به طور کلی به شرح زیر است:

🔹 دارایی‌های جاری (نوع حساب دائم با ماهیت بدهکار – حساب ترازنامه‌ای)

🔹 دارایی ثابت مشهود (نوع حساب دائم با ماهیت بدهکار – حساب ترازنامه‌ای)

🔹 دارایی نامشهود (نوع حساب دائم با ماهیت بدهکار – حساب ترازنامه‌ای)

🔹 بدهی جاری (نوع حساب دائم با ماهیت بستانکار – حساب ترازنامه‌ای)

🔹 بدهی‌های بلند مدت (نوع حساب دائم با ماهیت بستانکار – حساب ترازنامه‌ای)

🔹 حقوق صاحبان سهام (نوع حساب دائم با ماهیت بستانکار – حساب ترازنامه‌ای)

🔹 درآمدها (نوع حساب موقت با ماهیت بستانکار – حساب سود و زیانی)

🔹 هزینه‌ها (نوع حساب موقت با ماهیت بدهکار – حساب سود و زیانی)

🔹 حساب‌های انتظامی (بدون ماهیت – حساب آماری)

پیشنهاد می‌کنیم برای پاسخ به سوال صورت سود و زیان چیست؟ بر روی لینک کلیک کنید.

✍🏻 نکته

حسابهای کل شامل کلیه حسابهایی است که برمبنای آنها تراز آزمایشی و صورتهای مالی قابل تنظیم است.

پیشنهاد ما

برای شناسایی و اعمال ماهیت حسابها و آموزش ماهیت حسابها در حسابداری نیاز است تا آموزشی صحیح و جامع در رابطه با حسابداری دیده باشیم. تیم پرشین حساب برای ورود به دنیای حسابداری از پایه تا پیشرفته دوره‌های آموزش حسابداری را تنظیم نموده تا به صورت یک فرد کاربلد و حرفه‌ای در شغل حسابداری بدرخشیم.