حق العمل کاری در قانون تجارت چیست؟

حق العمل کاری یکی از انواع قراردادهای تجاری است که این روزها بسیار رواج یافته است. این روش که معمولا برای فروش محصولات به صورت غیرمستقیم استفاده می‌شود، به منظور گسترش کسب و کار و معرفی محصولات به سایر مناطق تجاری انجام می‌شود. در واقع حق العمل کار به نمایندگی از فروشنده جهت فروش محصولات با خریدار مذاکره و تعامل می‌کند. به دلیل اهمیت این شیوه معاملاتی از یک سو و اطلاع رسانی از شرایط حق‌العمل کاری برای پیشگیری از آسیب‌های آن از سوی دیگر، در این مقاله از سری مقالات آموزش رایگان حسابداری، به حق العمل کاری و نکات مهم پیرامون این موضوع می‌پردازیم. با ما همراه باشید.

حق العمل کار کیست؟

بر اساس ماده 357 قانون تجارت، حق العمل کار شخصی است که به نام خود اما به حساب شخص دیگری (آمر) اقدام به انجام معاملاتی نموده و در مقابل دستمزد (حق العمل) دریافت می‌کند.

📌 از نمونه حق‌العمل‌کاران بزرگ می‌توان به آمازون در سطح جهانی و دیجی کالا، اسنپ و بامیلو در سطح کشور اشاره کرد.

حق العمل کاری چیست؟

حق العمل کاری در قانون تجارت، قراردادی است که به موجب آن یکی از طرفین معامله (آمر) در برابر پرداخت وجهی (حق العمل)، شخصی (حق‌العمل کار) را برای انجام یک معامله مامور می‌کند. در این شیوه معاملاتی، حق‌العمل کار به جای آمر در برابر طرف دیگر معامله قرار می‌گیرد. در واقع معامله با نام و اعتبار حق‌العمل کار اما با پشتیبانی مالی آمر، با طرف دیگر منعقد می‌شود.

طرف دیگر معامله، از هویت واقعی حق‌العمل کار و روابط او با آمر مطلع نبوده، حق‌العمل کار را به عنوان طرف اصلی معامله می‌شناسد. در نتیجه در محاکم قانونی مسئولیت انجام معامله و پاسخگویی به طرف دیگر معامله با حق‌العمل کار است.

🔻 نکات

1- حق العمل کار می‌تواند شخصیت حقیقی یا حقوقی باشد.

2- حق‌العمل کار در برابر دریافت حق‌العمل، مسئولیت انجام معامله را بر عهده می‌گیرد؛ اما در سود و زیان معامله‌ انجام شده، شریک نیست.

تفاوت حق العمل کاری با دلالی و وکالت

علیرغم اینکه حق العمل کار، دلال و وکیل هر سه نمایندگانی از سوی یکی از طرفین معامله هستند، اما در وظایف و مسئولیت‌ها با یکدیگر متفاوت هستند.

تفاوت حق العمل کار با وکیل

وظایف و اختیارات وکیل و حق‌العمل کار در بیشتر موارد مشابه یکدیگر است. اما تفاوت‌هایی نیز دارد که در جدول زیر مشاهده می‌کنید:

عنوان تفاوت	حق‌العمل کار	وکیل
مسئولیت اعتباری	معامله با نام و اعتبار حق‌العمل کار انجام می‌شود	وکیل به نمایندگی از موکل (آمر) اما با نام و اعتبار آمر، معامله را انجام می‌دهد
مسئولیت تعهدی	حق‌العمل کار در مقابل قرارداد منعقده و طرف دیگر، مسئولیت تعهدی دارد	مسئولیت کلیه امور مربوط به قرارداد منعقد شده با موکل است
حق الزحمه	حق‌العمل کار در برابر انجام مسئولیت، حق الزحمه دریافت می‌کند	وکیل ممکن است با یا بدون دریافت حق الزحمه به موکل کمک نماید

تفاوت حق العمل کار با دلال

دلال تنها وظیفه معرفی طرفین معامله به یکدیگر و متقاعد نمودن آنها جهت عقد قرارداد را بر عهده دارد؛ به عبارت دیگر، دلال هیچ مسئولیتی در مقابل معامله انجام شده بر عهده ندارد. اما حق‌العمل کار به نمایندگی از آمر در جایگاه یکی از طرفین معامله می‌نشیند؛ در نتیجه در برابر قراردادی که به نام او منعقد می‌شود، تعهد دارد.

🔻 نکته

اصطلاح “کمیسیون” که ممکن است گاهی شنیده باشید، مترادف حق العمل کاری است و “کمیسیونر” نیز همان حق‌العمل کار است.

مزایای حق العمل کاری

تنظیم قرارداد کار تحت عنوان حق العمل کاری به دلایل مختلف می‌تواند انجام شود؛ از مهم‌ترین مزایای تنظیم قرارداد حق العمل کاری می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

🔹 نداشتن اطلاعات و تخصص لازم در زمینه عقد قرارداد و یا موضوع مورد معامله

🔹 اعتبار بالای حق العمل کار در مقایسه با آمر در زمینه موضوع معامله

🔹 نداشتن شرایط حضور در جلسه معامله از نظر زمان و حضور در شهر محل عقد قرارداد

🔹 تمایل آمر به فاش نشدن نام و اطلاعات هویتی خود

وظایف و مسئولیت های حق العمل کار

قانون تجارت وظایف و مسئولیت‌هایی برای حق‌العمل کار معرفی کرده است. از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

🔹 گزارش جزئیات اقدامات خود به آمر در کوتاه‌ترین فرصت

🔹 اجرای کلیه اوامر آمر در خصوص مورد معامله

🔹 رعایت امانت در زمینه کلیه امور مربوط به فروش مورد معامله اعم از شرایط فروش و قیمت مورد نظر آمر

🔹 انجام اقدامات لازم در جهت حفظ و نگهداری کالای امانی اعم از کالاهای سالم یا معیوب

🔹 حفظ منافع آمر در زمان معامله و در نگهداری از مورد معامله

🔹 رعایت مسئولیت تعهدی در مقابل معامله و طرف دیگر معامله

🔹 جبران خساراتی که ایجاد نموده یا منجر به ایجاد آن شده است

تنظیم قرارداد حق العمل کاری

قانون تجارت شرایط خاصی برای نحوه انعقاد قرارداد حق‌العمل کاری ذکر نکرده است؛ بر اساس ماده 358 این قانون مفاد قرارداد حق العمل کاری جز در خصوص لزوم تعیین حق الزحمه و تفویض اختیار به حق العمل کار، مشابه قرارداد وکالت تنظیم می‌شود.

از آنجا که حق‌العمل کار، اختیار دخل و تصرف در خصوص موضوع معامله را دارد، تنظیم دقیق قرارداد کار حق العمل کاری از اهمیت زیادی برخوردار است. به منظور جلوگیری از مشکلات بعدی، اشاره به موارد زیر در متن قرارداد حق‌العمل کاری ضروری است:

🔸 معرفی کامل طرفین قرارداد با ذکر دقیق کلیه اطلاعات هویتی

🔸 درج کامل شرح وظایف و اختیارات حق العمل کار و آمر

🔸 تعریف دقیق موضوع معامله، مدت زمان قرارداد و حق الزحمه حق العمل کار و نحوه پرداخت آن

🔸 درج نحوه تصفیه حساب حق العمل کار با آمر پس از انجام معامله

🔸 بیان کامل و دقیق شروط و تعهدات طرفین قرارداد

🔸 تعیین میزان و نحوه محاسبه جبران خساراتی که حق العمل کار در آنها مقصر است

انواع حق العمل کاری

حق العمل کاری در عرف به دو دسته تقسیم می‌شود:

🔹 حق‌العمل کار به عنوان نماینده آمر در فروش محصولات (عاملیت فروش)

🔹 حق‌العمل کار به عنوان کارگزار گمرک

حق العمل کار به عنوان عاملیت فروش

در اصطلاح عموم، حق العمل کاری به عنوان عاملیت فروش شناخته می‌شود. به این صورت که آمر پس از انعقاد قرارداد با حق العمل کار، کالای خود را به صورت امانی برای حق العمل کار ارسال می‌کند؛ حق العمل کار وظیفه حفظ و نگهداری از کالای امانی و فروش آن را بر عهده دارد.

در این بین کلیه هزینه‌های مربوط به ارسال کالای امانی اعم از هزینه‌های قبل از تحویل کالا به حق العمل کار و هزینه‌هایی که حق العمل کار انجام می‌دهد، بر عهده آمر است. از این رو آشنایی با حسابداری حق‌العمل کاری جهت ثبت صحیح اسناد از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

دانلود نمونه قرارداد حق العمل کاری

شرایط حق العمل کار جهت تنظیم قرارداد

قانون تجارت شرایط و ویژگی‌های خاصی برای شخص حق العمل کار تعیین نکرده است؛ در واقع برای تصدی این سمت به جز قرارداد حق العمل کاری، نیاز به هیچ مجوز یا پروانه دیگری نیست.

حق العمل کار به عنوان کارگزار گمرک

بر اساس قوانین گمرکی به شخصی که به نیابت از واردکننده (صاحب کالا) به انجام تشریفات گمرکی و ترخیص کالا اقدام می‌کند، کارگزار گمرک گفته می‌شود. اما در عرف این شخص را نیز به عنوان حق العمل کار می‌شناسند.

برای خدمت به عنوان یک کارگزار یا حق‌العمل کار گمرک باید مراحل زیر را طی نمایید:

♦️ ثبت نام رسمی در سایت گمرک جمهوری اسلامی ایران

♦️ شرکت در آزمون حق العمل کاری و پذیرش در آن

♦️ دریافت پروانه حق العمل کاری

شرایط عمومی دریافت پروانه حق العمل کاری گمرک

1- تابعیت ایران

2- حداقل سن 25 سال

3- عدم سابقه محکومیت کیفری

4- عدم سابقه قاچاق در گمرک (بنا به تایید مقامات ذی‌صلاح)

5- حداقل مدرک تحصیلی دیپلم دبیرستان

6- عدم خدمت در دستگاه‌های دولتی

7- پذیرش در آزمون قوانین و آیین نامه گمرک

تمدید اعتبار پروانه کارگزاری گمرک

بر اساس ماده‌ ۳۸۰ آیین‌نامه اجرایی قانون امور گمرکی، مدت اعتبار پروانه حق العمل کاری گمرک، یک سال است. در صورتی که کلیه شرایط زیر برقرار باشد، پروانه حق‌العمل کار به مدت یک سال دیگر تمدید می‌شود:

🔸 عدم ارتکاب تخلفی که منجر به محرومیت دائمی یا موقت حق‌العمل کار شود

🔸 پرداخت بهای تمبر پروانه

🔸 ارائه دفتر مخصوص حق العمل کاری سال گذشته جهت بررسی

🔸 دریافت و پلمپ دفاتر قانونی حق العمل کاری

🔸 پرداخت مالیات حق‌العمل کاری

کلام آخر

حق العمل کاری یکی از قراردادهای حساس اما پرکاربرد جهت انجام معاملات است؛ زیرا حق العمل کار از سوی آمر اختیاراتی در انجام معاملات به نام خود و به حساب آمر دارد؛ که در صورت بی‌اطلاعی از حقوق و شرایط قانونی در عقد قرارداد و اختیارات و تعهدات می‌تواند خسارات جبران ناپذیری برای طرفین ایجاد نماید. از این رو آموزش قوانین کار و تامین اجتماعی یکی از حیاتی‌ترین مهارت‌ها برای آمر و حق العمل کار است.