منو
در این سیستم هر رویداد در زمینه موجودی‌ها در لحظه وقوع ثبت میشود. به این ترتیب حساب موجودی مواد و کالا همیشه به‌روزترین مقادیر را نشان می‌دهد.
در این سیستم حساب موجودی مواد و کالا تنها یکبار و در پایان دوره پس از انبارگردانی تعدیل میشود. یعنی رویدادها در حسابهای دیگری منعکس می‌شوند.
هر سیستم مزایا و معایبی دارد. سیستم دائمی پرزحمت‌تر اما دقیق‌تر است؛ در صورتی که سیستم ادواری ساده‌تر است.
مهم‌ترین دارایی هر بنگاه اقتصادی، موجودی مواد و کالا است. در واحدهای تولیدی و بازرگانی عملیات اصلی حول محور موجودی مواد و کالا انجام می‌گیرد. به عبارت دیگر، اگر این موجودی‌ها وجود نداشته باشند، دستیابی به هدف اصلی واحد تجاری، ناقص و حتی ناممکن است. از سوی دیگر موجودی مواد و کالا بخشی از دارایی‌های جاری هستند؛ که بر وضعیت مالی و عملکرد مالی که به ترتیب در صورت وضعیت مالی و صورت سود و زیان منعکس می‌شوند، اثر قابل ملاحظه‌ای دارند.
از این رو حسابداری موجودی مواد و کالا هم از بعد ریالی و هم از بعد عددی، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در این نوشته از سری مقالات آموزش رایگان حسابداری سعی داریم روش دائمی و روش ادواری در حسابداری موجودی مواد و کالا را به صورت کامل برای شما عزیزان تشریح کنیم. با ما همراه باشید.
ماهیت موجودی کالا و مواد در فعالیت‌های اقتصادی مختلف، متفاوت است. به عبارت دیگر، موجودی‌ها در واحد تجاری تولیدی با واحد بازرگانی متفاوت هستند.
در یک واحد تولیدی با انواع مختلفی از موجودی‌ها سر و کار داریم. یک کارخانه اتومبیل‌سازی را درنظر بگیرید. از زمان خرید قطعات لازم مانند لاستیک، پیچ، ورق آهن و… جهت ساخت اتومبیل با موجودی‌های مواد مواجه خواهیم شد. اجازه دهید این موجودی‌ها را به صورت زیر طبقه‌بندی کنیم.
موجودی مواد اولیه خریداری شده
مواد اولیه پس از خرید به انبار منتقل شده و خط تولید برحسب نیاز در زمان مناسب، درخواست ارسال موجودی‌ها را از انبار به خط تولید می‌دهد.
ثبت حسابداری خرید مواد اولیه
| تاریخ | شــــــــــــــــــــــــــــــــــــرح | بدهکار | بستانکار |
| موجودی مواد – لاستیک | a | ||
| موجودی مواد – پیچ | b | ||
| موجودی مواد – ورق آهن | c | ||
| بانک | a+b+c | ||
| بابت خرید مواد اولیه مورد نیاز |
پیشنهاد میشود در مورد ماهیت حسابها در حسابداری اینجا بیشتر بخوانید
موجودی کالای در جریان ساخت
هنگامی که مواد اولیه جهت ساخت اتومبیل وارد خط تولید می‌شوند، با موجودی کالای در جریان ساخت روبه رو هستیم. به عبارت دیگر، موجودی مواد اولیه در انبار کاهش و موجودی کالای در جریان ساخت به انبار اضافه میشود.
ثبت حسابداری موجودی کالای در جریان ساخت
| تاریخ | شـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــرح | بدهکار | بستانکار |
| موجودی کالای در جریان ساخت – اتومبیل | a+b+c | ||
| موجودی مواد – لاستیک | a | ||
| موجودی مواد – پیچ | b | ||
| موجودی مواد – ورق آهن | c | ||
| انتقال مواد اولیه به خط تولید |
موجودی کالای تکمیل شده
پس از تکمیل و پایان عملیات ساخت، محصول نهایی (اتومبیل) تولید شده تحت عنوان موجودی کالای تکمیل شده به انبار منتقل می‌گردد. در واقع، موجودی کالای در جریان ساخت در انبار کاهش و موجودی کالای تکمیل شده به انبار اضافه میشود.
ثبت حسابداری موجودی کالای تکمیل شده
| تاریخ | شــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــرح | بدهکار | بستانکار |
| موجودی کالای تکمیل شده – اتومبیل | *** | ||
| موجودی کالای در جریان ساخت | *** | ||
| بابت تکمیل اتومبیل‌ها و انتقال به انبار |
ثبت حسابداری فروش محصول نهایی
| تاریخ | شـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــرح | بدهکار | بستانکار |
| بانک | *** | ||
| بهای تمام شده کالای فروش رفته – اتومبیل | *** | ||
| فروش | *** | ||
| موجودی کالای تکمیل شده – اتومبیل | *** | ||
| بابت فروش محصول نهایی |
بنابراین در یک شرکت تولیدی، موجودی مواد و کالا در سطح حسابهای معین حداقل شامل موارد زیر است:
پیشنهاد میشود بخوانید: نحوه رسیدگی به حسابهای تولید
در شرکت‌های بازرگانی معمولا تنها یک نوع حساب موجودی کالا وجود دارد که تحت عنوان موجودی‌های کالای خریداری شده جهت فروش شناسایی می‌شوند. شرکت‌های بازرگانی، کالاهای خریداری شده را بدون اینکه در آنها تغییری ایجاد کنند به عنوان محصول نهایی به فروش می‌رسانند. یک نمایندگی فروش اتومبیل را در نظر بگیرید. عملیات خرید و فروش اتومبیل‌ها طی مراحل زیر انجام میشود:
1- اتومبیل‌ها را خریداری و به انبار منتقل می‌کند؛ ثبت خرید با موجودی کالای خریداری شده
| تاریخ | شــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــرح | بدهکار | بستانکار |
| موجودی کالای خریداری شده جهت فروش – اتومبیل | *** | ||
| بانک | *** | ||
| بابت خرید اتومبیل جهت فروش |
2- اتومبیل‌ها را می‌فروشد و از انبار خارج می‌کند؛ صفر شدن حساب خرید
| تاریخ | شــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــرح | بدهکار | بستانکار |
| فروش | *** | ||
| موجودی کالای خریداری شده جهت فروش – اتومبیل | *** | ||
| بابت فروش اتومبیل‌ها |
در واحدهای تولیدی و صنعتی معمولا از دو روش برای نگهداری موجودی مواد و کالا استفاده می‌کنند:
در این روش هر گونه تغییر در موجودی مواد و کالا اعم از خرید، فروش، مصرف، برگشت از خرید و برگشت از فروش به صورت ریالی در حسابی تحت عنوان حساب موجودی مواد و کالا و به صورت مقداری در سیستم انبار ثبت و نگهداری میشود؛ به عبارت دیگر، در این روش هر رویداد به محض وقوع در حساب موجودی‌ها منعکس میشود.
به این ترتیب بعد از هر تغییر حساب موجودی مواد و کالا نشان دهنده مبلغ واقعی موجودی و سیستم انبار نشان دهنده مقدار واقعی موجودی مواد و کالا است. همچنین بهای تمام شده کالای فروش رفته بعد از هر تغییری در دسترس است. ثبت‌های حسابداری در این روش به شرح زیر است:
ثبت حسابداری خرید مواد و کالا در روش دائمی
| تاریخ | شرح | بدهکار | بستانکار |
| موجودی مواد و کالا | *** | ||
| حسابهای پرداختنی– تامین کننده | *** |
ارزش نقدی موجودی مواد و کالا = مقدار خریداری شده * نرخ خرید
ثبت حسابداری برگشت از خرید در روش دائمی
| تاریخ | شرح | بدهکار | بستانکار |
| حسابهای پرداختنی– تامین کننده | *** | ||
| موجودی مواد و کالا | *** |
ارزش نقدی کالای برگشت داده شده = مقدار کالای برگشت داده شده * نرخ مرجوعی
🔻 نکته
در روش دائمی سرفصل حسابی برای “خرید و تخفیفات و برگشت از خرید” تعریف نمی‌شود.
ثبت حسابداری انتقال مواد به خط تولید در روش دائمی
| تاریخ | شرح | بدهکار | بستانکار |
| کالای در جریان ساخت | *** | ||
| موجودی مواد و کالا | *** |
ثبت حسابداری فروش محصولات در روش دائمی
در روش دائمی در زمان فروش محصولات دو نوع ثبت حسابداری انجام میشود:
الف) ثبت درآمد حاصل از فروش
| تاریخ | شرح | بدهکار | بستانکار |
| حسابهای دریافتنی – مشتری | *** | ||
| فروش | *** |
ب) ثبت کاهشی موجودی کالای تکمیل شده
| تاریخ | شرح | بدهکار | بستانکار |
| بهای تمام شده کالای فروش رفته | *** | ||
| موجودی کالای تکمیل شده | *** |
ثبت حسابداری برگشت از فروش در روش دائمی
به همین ترتیب در زمان برگشت از فروش نیز دو ثبت به صورت زیر انجام میشود:
الف) ثبت برگشت از فروش
| تاریخ | شرح | بدهکار | بستانکار |
| برگشت از فروش | *** | ||
| حسابهای دریافتنی – مشتری | *** |
ب) ثبت افزایشی کالای مرجوع شده
| تاریخ | شرح | بدهکار | بستانکار |
| موجودی کالای تکمیل شده | *** | ||
| بهای تمام شده کالای فروش رفته | *** |
ثبت حسابداری پایان دوره در روش دائمی
از آنجا که در سیستم دائمی هر رویداد در لحظه وقوع در حسابها منعکس میشود، این روش برای پایان دوره ثبتی ندارد. به عبارت دیگر، حسابهای موجودی کالا با هرگونه تغییر دارای گردش بوده، بنابراین در هر لحظه مبلغ و مقدار موجودی‌ها مشخص است. تنها یک ثبت نهایی برای منتقل کردن حساب بهای تمام شده کالای فروش رفته به حساب خلاصه سود و زیان وجود دارد.
در این روش، حساب موجودی مواد و کالا در تمام طول دوره، بدون تغییر باقی می‌ماند و تنها موجودی کالای اول دوره را نشان می‌دهد. به عبارت دیگر، رویدادهایی همچون خرید، فروش، برگشت از خرید، برگشت از فروش و … در حساب‌هایی غیر از موجودی کالا منظور می‌شوند. فقط در پایان هر دوره و پس از انجام عملیات شمارش فیزیکی موجودی‌ها حساب موجودی کالا بابت موجودی پایان دوره تعدیل میشود. ثبت‌های حسابداری در این روش به شرح زیر است:
ثبت حسابداری خرید مواد و کالا در روش ادواری
| تاریخ | شرح | بدهکار | بستانکار |
| خرید | *** | ||
| حسابهای پرداختنی– تامین کننده | *** |
ثبت حسابداری برگشت از خرید در روش ادواری
| تاریخ | شرح | بدهکار | بستانکار |
| حسابهای پرداختنی– تامین کننده | *** | ||
| برگشت از خرید | *** |
ثبت حسابداری انتقال مواد به خط تولید در روش ادواری
در این روش چون حساب موجودی مواد و کالا طی دوره درگیر نیست، برای انتقال مواد به خط تولید، ثبتی صورت نمی‌گیرد.
ثبت حسابداری فروش محصولات در روش ادواری
در روش ادواری چون موجودی مواد و کالا در پایان دوره تعدیل میشود، در زمان فروش موجودی انبار بدون تغییر می‌ماند؛ در نتیجه تنها ثبت زیر انجام میشود:
| تاریخ | شرح | بدهکار | بستانکار |
| حسابهای دریافتنی– مشتری | *** | ||
| فروش | *** |
ثبت حسابداری برگشت از فروش در روش ادواری
به همین ترتیب در زمان برگشت از فروش نیز تنها زیر انجام میشود:
| تاریخ | شرح | بدهکار | بستانکار |
| برگشت از فروش | *** | ||
| حسابهای دریافتنی – مشتری | *** |
ثبت حسابداری پایان دوره در روش ادواری
در روش ادواری حساب موجودی مواد و کالا تنها در پایان دوره و با انبارگردانی تغییر می‌کند. ثبت‌های حسابداری زیر نحوه تغییر در حساب موجودی مواد و کالا در روش ادواری را نشان می‌دهد:
| تاریخ | شرح | بدهکار | بستانکار |
| بهای تمام شده کالای فروش رفته | *** | ||
| موجودی کالا (به بهای موجودی کالای اول دوره) | *** |
| تاریخ | شــــــــــــرح | بدهکار | بستانکار |
| موجودی کالا (به بهای موجودی کالای پایان دوره) | *** | ||
| بهای تمام شده کالای فروش رفته | *** |
🔻 نکته
برای گرفتن گزارش سود و زیان در روش ادواری ابتدا باید موجودی کالا پایان دوره مشخص شود.
هر یک از سیستم‌های دائمی و ادواری مزایا و معایبی دارند:
♦ روش ادواری ساده‌تر از روش دائمی است.
♦ روش دائمی، از این جهت که تهیه گزارشات مالی در هر زمان امکان‌پذیر است، برای کنترل موجودی‌ها دقیق‌تر و مناسب‌تر اما پرزحمت‌تر است.
♦ در گذشته در بنگاه‌های تجاری بزرگ با گردش بالای فروش و قیمت پایین اجناس مانند سوپرمارکت‌ها از روش ادواری استفاده می‌شد؛ اما به دلیل عدم گزارش‌گیری دقیق لحظه‌ای و همچنین استفاده از سیستم‌های مکانیزه این بنگاه‌ها نیز روش دائمی را ترجیح می‌دهند.
♦ بنگاه‌های اقتصادی که در آنها هزینه نگهداری سوابق موجودی مواد و کالا بیشتر از منافع آن است، همچنین نیاز به گزارش‌های لحظه‌ای وجود ندارد، استفاده از روش ادواری مناسب است.
پیشنهاد میشود بخوانید: نحوه کنترل موجودی انبار
همان‌گونه که تاکنون مشاهده نمودید، ثبت‌های حسابداری در دو روش ادواری و دائمی با یکدیگر متفاوت است. در روش ادواری برای هر یک از فرآیندهای خرید، فروش و سایر موارد سرفصل‌های جداگانه تعریف میشود؛ در صورتی که در روش دائمی کلیه تغییرات حتی هزینه حمل مواد اولیه در موجودی مواد و کالا اعمال میشود.
در روش دائمی در زمان هر فروش باید به جز ثبت فروش ثبت مربوط به بروزرسانی بهای تمام شده کالایی که به فروش رسیده نیز صورت گیرد. بنابراین در هنگام فروش و برگشت از فروش و تخفیفات دو ثبت انجام می‌گیرد.
| شرح ثبت | سیستم دائمی | سیستم ادواری |
| ثبت خرید مواد و کالا | موجودی کالا: بدهکار *** ح پ/بانک: بستانکار *** | خرید: بدهکار *** ح پ/بانک: بستانکار *** |
| برگشت از خرید و تخفیفات | ح پ/بانک:بدهکار *** موجودی کالا: بستانکار *** | بانک/ح پ: بدهکار *** برگشت از خرید: بستانکار *** |
| فروش کالا | بانک/ ح پرداختنی: بدهکار *** فروش: بستانکار *** و بهای تمام شده کالای فروش رفته: بدهکار *** موجودی کالا: بستانکار *** | بانک/ ح پ: بدهکار *** فروش: بستانکار *** |
| برگشت از فروش و تخفیفات | برگشت از فروش و تخفیفات: بدهکار *** بانک/ح پ: بستانکار *** و موجودی کالا: بدهکار *** بهای تمام شده کالای فروش رفته: بستانکار *** | برگشت از فروش و تخفیفات: بدهکار *** بانک/ح پ: بستانکار *** |
🔻 نکته
برای یک فعالیت اقتصادی، استفاده از سیستم نگهداری ادواری و دائمی به صورت هم‌زمان امکان‌پذیر است. به عنوان مثال، میتوان برای موجودی کالا از سیستم دائمی و برای ملزومات و ابزارآلات از سیستم ثبت ادواری استفاده نمود.
برای دانلود فایل اکسل ثبت‌های حسابداری موجودی مواد و کالا در سیستم‌های دائمی و ادواری کلیک کنید.
رسید انبار یا وارده: سندی که انباردار هنگام ورود کالا به انبار تنظیم می‌کند و شامل نوع کالا، مقدار، مبلغ و تاریخ ورود است.
حواله انبار یا صادره: سندی که انباردار هنگام خروج کالا به انبارداری تنظیم می‌کند و شامل نوع کالا، مقدار، مبلغ و تاریخ خروج است.
رسید انبار و حواله انبار در چند نسخه تهیه می‌شوند؛ یکی از آنها در اختیار واحد مالی قرار می‌گیرد تا بر مبنای آن ثبت حسابداری صادر شود.
در طول دوره مالی، کالاها با مقادیر و نرخ‌های متفاوتی وارد انبار می‌شوند؛ گاهی مقدار کالاهای موجود در انبار آنقدر زیاد است که هنگام خروج یک کالا تشخیص نرخ آن بسیار مشکل میشود. با این وجود، برای محاسبه سود نهایی، اطلاع از بهای تمام شده کالاهای خارج شده از انبار ضروری است. بر اساس استاندارد حسابداری شماره 8، بهای تمام شده موجودی مواد و کالا به کمک یکی از روش‌های زیر محاسبه میشود:
♦ روش شناسايی ويژه
♦ روش اولين صادره از اولين وارده (روش فایفو)
♦ روش ميانگين موزون
برای آشنایی با تمامی استانداردهای حسابداری و نحوه به کارگیری آنها در استانداردهای حسابداری pdf را ببینید.
🔻 نکته
زمانی که موجودی‌های مواد و کالا شامل موجودی کالای در جریان ساخت باشند، باید از معادل آحاد کالای ساخته شده استفاده کنیم؛ که صحبت در مورد آن بسیار مفصل است و موضوع این مقاله نیست.
برای تعیین ارزش موجودی کالا در پایان دوره شیوه‌های دیگری نیز وجود دارد؛ در صورت تمایل به آشنایی با این شیوه‌ها روی لینک کلیک کنید.
در اینجا با ذکر چند مثال بهای تمام شده کالاهای فروش رفته و در نتیجه بهای تمام شده موجودی‌های پایان دوره را جهت انعکاس در ترازنامه محاسبه میکنیم.
بر اساس اطلاعات زیر، بهای تمام شده کالای فروش رفته و بهای تمام شده موجودی کالای فروش رفته را با استفاده از روش فایفو و میانگین موزون در سیستم‌های ادواری و دائمی محاسبه میکنیم.
🔻 نکته
در سیستم ادواری فرض میکنیم کلیه کالاهای فروش رفته، تنها یک بار و در پایان دوره مالی از انبار خارج می‌شوند، نه در لحظه فروش آنها. اما در روش دائمی فرض بر این است که کالاهای فروش رفته در لحظه فروش از انبار خارج شده‌اند.
روش فایفو در سیستم ادواری
اولین کالاهایی که وارد انبار شده‌اند، اولین کالاهایی هستند که از انبار خارج می‌شوند. در سیستم ادواری موجودی انبار در پایان دوره شمارش و مقدار آنها تعیین میشود. اکنون با دو گروه کالای فروش رفته و موجودی کالای پایان روبه‌رو هستیم؛ که بهای تمام شده آنها به صورت زیر محاسبه میشود:
روش فایفو در سیستم دائمی
نتیجه محاسبات روش فایفو در هر دو سیستم دائمی و ادواری یکسان است. با این تفاوت که در سیستم دائمی، فایفو در زمان فروش هر کالا اجرا میشود. بهای تمام شده در این سیستم عبارت است از:
🔻 نکته
اگر شرکت از سیستم ادواری استفاده کند ،برای قیمت گذاری موجودی ها روش قیمت گذاری میانگین موزون و اگر از سیستم دائمی استفاده کند روش میانگین متحرک استفاده می شود.
روش میانگین در سیستم ادواری
در این روش میانگین بهای هر واحد کالا یک بار و در پایان سال حساب می‌گردد. در حقیقت، فارغ از اینکه کالای فروش رفته طی دوره مالی با چه نرخی فروش رفته است، برای تعیین بهای تمام شده کالای فروش رفته و همچنین بهای تمام شده موجودی کالای پایان دوره از میانگین به شکل زیر استفاده میکنیم:
روش میانگین موزون (سیستم ادواری)
بهای تمام شده کالای آماده برای فروش بر تعداد کالای آماده برای فروش تقسیم و میانگین قیمت تمام شده به دست می آید سپس بهای موجودی کالای پایان دوره را با ضرب تعداد کالای پایان دوره در میانگین قیمت به دست آورده و بعد بهای تمام شده کل کالای فروش رفته را با ضرب تعداد فروش رفته در میانگین قیمت بدست آمده بدست می آوریم از هم کم کنیم بهای تمام شده کالای فروش رفته است. یا میتوان مستقیما تعداد کالای فروش رفته را در میانگین قیمت ضرب و بهای تمام شده کالای فروش رفته را حساب کنیم.
روش میانگین در سیستم دائمی
در این روش میانگین بهای هر واحد کالا بعد از انجام هر خرید به صورت زیر محاسبه میشود:
روش میانگین متحرک (سیستم دائمی)
در هر خرید بهای کالای خرید شده را حساب کرده فروش بعدی را با قیمت خرید قبلی حساب می کنیم در صورت خرید مجدد میانگین بهای تمام شده را با موجودی جدید حساب کرده در تعداد فروش بعدی ضرب میکنیم وهمین طور با هر خرید و فروش جدید میانگین قیمت برعکس میانگین موزون تغییر می کند و متحرک است.
روش شناسایی ویژه
این روش برای فروش‌های در حجم کم قابل استفاده است. زیرا برای استفاده از این روش وجود شرایط زیر لازم است:
♦ امکان تفکیک خریدهای مختلف
♦ امکان تشخیص نرخ کالاهای فروخته شده
به عنوان مثال یک نمایشگاه اتومبیل به راحتی می‌تواند تشخیص دهد اتومبیل‌های فروش رفته طی یک دوره مالی را با چه قیمتی خریداری کرده است؛ همچنین بهای تمام شده هر یک را محاسبه کند. روش شناسایی ویژه برخلاف روش‌های میانگین و فایفو که بر اساس فرضیات پایه‌گذاری می‌شوند، مبتنی بر واقعیت است.
برای آشنایی بهتر با نحوه انبارگردانی و حسابداری موجودی مواد و کالا ویدیوهای زیر را از دست ندهید. این ویدیوها که توسط اساتید پرشین‌حساب جهت آموزش حسابداری در یک انبار موجودی کالای واقعی تهیه شده، نکاتی در زمینه حسابداری انبار، حسابداری موجودی مواد و کالا و همچنین نحوه استفاده از نرم‌افزار حسابداری انبار آموزش داده میشود.
پیشنهاد میشود بخوانید: مدیران واحدهای تولیدی چگونه از افزایش مالیات پیشگیری نمایند؟
