انجام فروش به صورت نسیه در شرکتها، بخش عمدهای از عملیات مالی و فروش آنها را تشکیل میدهد. متداولترین راه برای اطمینان از وصول مطالبات در مواقع فروش نسیه، دریافت چک از خریدار است. این نحوه عمل نسبت به فروش به صورت نقدی، دارای نکات قابل توجه بیشتری است که در ادامه با ذکر مثال به آنها خواهیم پرداخت. هدف اصلی از این مطلب، ارایه کاربرد حساب اسناد در جریان وصول و همچنین حساب ذخیره مطالبات مشکوک الوصول طی عملیات حسابداری دریافت به صورت چک است.
در مورد اسناد در جریان وصول باید گفت که عمده شرکتها آن را نادیده میگیرند. در صورتی که استفاده از این حساب مزایایی دارد. همچنین آنها از محاسبات مربوط به حساب ذخیره مطالبات مشکوک الوصول به سادگی عبور کرده و همانطور که در ادامه خواهیم گفت مشکلاتی برای آنها ایجاد میشود. برخی معتقدند که انجام یک ثبت حسابداری، بسیار ساده است و برخی اقدامات در امور حسابداری کار بیهوده ای است. اما حسابداران باید بدانند که حسابداری یک علم است و نگهداری حسابها یک فن.
در نتیجه این هنر یک حسابدار است که با آرایش دادن به حسابها بتواند جهت شفافیت صورتهای مالی که زیربنای آن انجام همین ثبتهای حسابداری به ظاهر ساده است نهایت دقت و درایت را داشته باشد. در این راستا، عملیات دریافت چک تا انتها و همچنین حسابهایی که ممکن است در طی این عملیات حسابداری درگیر شوند با تجزیه و تحلیل اثرات آنها بر صورتهای مالی تشریح میگردد.
مثال.
شرکت آلفا در ازای فروش کالا به مشتری بتا در تـــاریخ 97/04/01 چکی به مبلغ 200 میلیون ریال به سررسید 97/05/30 دریافت کرد. ثبت حسابداری این رویداد مالی به شرح زیر میباشد:
97/04/01: حسابها و اسناد دریافتنی – مشتری بتا 200 فروش 200
بابت فروش نسیه کالا در ازای چک شماره 10001
در خصوص وصول این چک توسط شرکت آلفا دوحالت زیر متصور است:
1.شرکت آلفا تا زمان سررسید، چک را نزد خود نگاه داشته و سپس در آن تاریخ به بانک مراجعه کرده، چک را وصول و به حساب شرکت واریز می کند، ثبت حسابداری این رویداد مالی به شرح زیر می باشد:
97/05/30: بانک 200 حسابها و اسناد دریافتنی – مشتری بتا 200
بابت وصول چک شماره 10001-عطف به سند مورخ97/04/01
2.شرکت آلفا قصد دارد از طریق عملیات بانکی چک را وصول کند، بنابراین در تاریخ 97/04/05 چک را به بانک واگذار میکند تا در تاریخ سررسید توسط بانک وصول و به حساب شرکت واریز شود. حسابدار شرکت 3 اقدام متفاوت را ممکن است انجام دهد که به بررسی آنها میپردازیم:
الف:چون چک دریافتی از مشتری به بانک واگذار شده، حسابدار شرکت چک را وصول شده تلقی و اقدام به انجام ثبت حسابداری زیر میکند:
97/04/05: بانک 200 حسابها و اسناد دریافتنی- مشتری بتا 200
بابت وصول چک شماره 10001-عطف به سند مورخ97/04/01
این نحوه عمل کاملأ اشتباه است. چون اطمینانی به وصول چک در سررسید نمیباشد و اصلأ ممکن است این چک وصول نشود. از طرفی بـــا انجام این ثبت حسابداری،مبلغ حساب بانک را بــه صورت کاذب افزایش دادهایم که موجب میشود در تاریخ 97/04/31 هنگام انجام مغایرتگیری بانکی تیر ماه این موضوع هم، ایجاد مغایرت کند.
ب.حسابـدار شرکت چون میداند در خصوص شناسایی و ثبت اقلام دریافتی باید محافظهکاری بیشتری را مد نظر قرار داد و تا زمانیکه وجه چک بطور کامل وصول نشده و واریز به حساب شرکت نگردید، نباید حساب بانک را افزایش دهد. بنابراین، هیچ ثبت حسابـداری را در تاریخ واگذاری چک به بانک در تاریخ 97/04/05 انجام نمیدهد. ایـــن نحوه عمل گرچه پذیرفتهشدهتر از حالت الف است و اغلب شرکتها هم همین اقدام را انجام میدهند. اما جهت ردیابی و پیگیری چک دریافتی که به بانک واگذار شده مناسب نیست.
ج.بهترین اقدامی که یک حسابدار در این موقعیت انجام می دهد، استفاده از یک حساب واسطه به نام اسناد در جریان وصول است که دارای ماهیت بدهکار و جزء دارایی ها است. این حساب هم مشکل حالت الف که بصورت کاذب موجب افزایش موجودی بانک و ایجاد مغایرت میشد را حل میکند و هم مشکل حالت ب که عدم وجود ساز و کاری جهت پیگیری و ردیابی چکهای واگذاری به بانک بود را حل می کند. این حساب برخلاف حساب اسناد دریافتنی که همه چکهای دریافتی را نشان میدهد فقط نشان دهنده چکهای واگذار شده به بانک است که هنوز تکلیف وصول یا عدم وصول آنها مشخص نشده است. بنابراین حسابدار شرکت در تاریخ واگذاری چک دریافتی به بانک ثبت حسابداری زیر را انجام می دهد:
97/04/05: اسناد در جریان وصول- مشتری بتا 200 حسابها و اسناد دریافتنی- مشتری بتا 200
بابت واگذاری چک شماره 10001به بانک گاما-عطف به سند مورخ97/04/01
بعد از سررسید شدن تاریخ 97/05/30 یکی از دو حالت زیر اتفاق می افتد:
1.وصول چک واگذار شده نزد بانک:
97/05/30: بانک 200 اسناد در جریان وصول- مشتری بتا 200
بابت وصول چک واگذار شده به بانک-عطف به سند مورخ 97/04/05
2.عدم وصول چک واگذار شده به بانک:
97/05/30: حسابها و اسناد دریافتنی-اسناد برگشتی مشتری بتا 200 اسناد در جریان وصول- مشتری بتا 200
بابت برگشت چک واگذار شده به بانک-عطف به سند مورخ 97/04/05
این نحوه عمل هنگام عدم وصول چک واگذار شده به بانک موجب میشود در حسابی به صورت مشخص، اسنادی را که احتمال لاوصول بودن یا به عبارتی سوخت شدن آنها میباشد را به راحتی شناسایی کرده و محاسبه ذخیره مطالبات مشکوک الوصول که طبق استانداردهای حسابداری الزامی و از منظر مقاصد مالیاتی به آن توجه ویژهای می شود، با دقت بیشتری انجام گردد.
مشخص است که بعد از دریافت اعلامیه برگشت چک از بانک، حسابدار شرکت با دارنده چک تماس برقرار کرده و جهت تعیین تکلیف آن اقدام خواهد کرد. اگر این احتمال وجود دارد که دارنده چک جهت تعیین تکلیف بدهی خود مراجعه نمیکند. حسابدار شرکت ضمن انجام اقدامات لازم جهت پیگیری وصول چک دریافتی باید ثبت حسابداری زیر را انجام دهد، فرض میکنیم در تاریخ 97/06/10 برای شرکت، احتمال عدم وصول چک دریافتی محرز گردید:
97/06/10: هزینه مطالبات مشکوک الوصول 200 ذخیره مطالبات مشکوک الوصول 200
بابت شناسایی ذخیره چک دریافتی از مشتری بتا-عطف به سند مورخ97/05/30
میدانیم که حساب هزینه مطالبات مشکوک الوصول یک حساب سود و زیانی است و معمولأ در هزینه های عمومی و اداری در نظر گرفته می شود. این حساب موجب میشود فروشی را که در تاریخ 97/04/01 تحقق یافته، تلقی کردیم را خنثی کند. بنابراین مبلغ سود را به میزان 200 ریال کاهش می دهد. حساب ذخیره مطالبات مشکوک الوصول در صورت وضعیت مالی (ترازنامه) به عنوان کاهنده حسابهای دریافتنی ذیل آن شناسایی میگردد.
بنابراین با انجام این ثبت حسابداری با اینکه مبلغ فروش و حسابهای دریافتنی بدون تغییر در یادداشتهای توضیحی افشا میشود عملأ اثرات نهایی ثبت تاریخ 97/04/01 را در صورت وضعیت مالی و صورت سود و زیان خنثی کرده ایم. دلیل این اقدام این است که طبق استانداردهای حسابداری حسابهای دریافتنی باید به مبلغ قابل دریافت گزارش شوند.
بعد از پیگیریهای فراوان، هنگام تهیه صورتهای مالی برای شرکت، عدم وصول چک دریافتی از مشتری بتا کاملأ محرز شده، بنابراین حسابدار شرکت با انجام ثبت زیر در پایان دوره مالی اقدام به حذف طلب شرکت از مشتری بتا می کند:
97/12/29: ذخیره مطالبات مشکوک الوصول 200 حسابها و اسناد دریافتنی-اسناد برگشتی مشتری بتا 200
بابت حذف طلب سوخت شده از مشتری بتا-عطف به اسناد مورخ97/10/06و97/05/30
به واسطه تصمیم شرکت مبنی بر حذف طلب سوخت شده با انجام ثبت فوق این طلب دیگر در صورتهای مالی وجود ندارد. از آنجا که میتوان استنباط کرد برآورد شرکت بر شناسایی ذخیره در تاریخ 97/06/10 نادرست بوده بنابراین این حساب، حذف و همچنین مبلغ حسابها و اسناد دریافتنی هم مورد تعدیل قرار میگیرد. نکته قابل توجه این است که انجام ثبت فوق تنها صورت وضعیت مالی را تحت تاثیر قرار میدهد و تاثیری بر صورت سود و زیان ندارد.
ذکر این نکته ضروری است که ممکن است در آینده امکان وصول طلب سوخت شدهای که حذف شده است فراهم گردد در آن هنگام ابتدا باید حساب دریافتنی شرکت را طی یک ثبت حسابداری احیا کرد. اگر وصول طلب طی همان دوره مالی اتفاق می افتد باید حساب ذخیره مطالبات مشکوک الوصول بستانکار و اگر طی دوره های مالی بعد باشد حساب درآمد بازیافت مطالبات سوخت شده بعنوان سایر درآمدها بستانکار می گردد.
جهت آشنایی بیشتر می توانید به مطالب آموزش ثبت حسابداری مطالبات و نحوه محاسبه ذخیره مطالبات مشکوک الوصول مراجعه فرمایید.