نحوه تشخیص دارایی ها و بدهی های احتمالی

حسابداری دارایی ها و بدهی های احتمالی موضوع استاندارد حسابداری شماره 4، از جمله موارد بحث برانگیز است که هنوز هم در برخی موارد بطور صحیح تشخیص و افشا نمی شود. در این مطلب قصد داریم در خصوص تعریف دارایی ها و بدهی های احتمالی، مشخصات آنها، نحوه تشخیص، زمان شناسایی و یا عدم شناسایی و نحوه افشای آنها در صورتهای مالی صحبت کنیم.

تعریف دارایی ها و بدهی های احتمالی

بدهی احتمالی

در استاندارد حسابداری شماره 4، بدهی احتمالی بصورت زیر تعریف شده است:
« الف. تعهدی غیرقطعی است که از رویدادهای گذشته ناشی می شود و وجود آن تنها از طریق وقوع یا عدم وقوع یک یا چند رویداد نامشخص آتی که بطور کامل در کنترل واحد تجاری نیست، تایید خواهد شد و یا
ب. تعهدی فعلی است که از رویدادهای گذشته ناشی می شود اما به دلایل زیر شناسایی نمی شود:
1- خروج منافع اقتصادی برای تسویه تعهد محتمل نیست.
2- مبلغ تعهد را نمی توان با قابلیت اتکای کافی اندازه گیری کرد»

*از تعریف بالا موارد زیر استنباط میگردد:
1- بدهی احتمالی تعهد غیرقطعی مربوط به زمان حال است (نه آینده!).
2- بدهی احتمالی تعهدی غیرقطعی است (واحد تجاری هنوز قطعا بدهکار نیست).
3- از رویدادهایی که در گذشته اتفاق افتاده ناشی می شود.
4- قطعی شدن بدهی از طریق رویدادهایی که در آینده اتفاق می افتد مشخص می گردد. رویدادهای مزبور نامشخص هستند و بطور کامل در کنترل واحد تجاری نیست.
5- زمان قطعی شدن این موضوع که شرکت بدهکار هست یا نه مشخص نیست.
6- مبلغ بدهی بطور قابل اتکا قابل اندازه گیری نیست.
7- بدهی احتمالی در دفاتر شناسایی (ثبت حسابداری) نمی شود.

دارایی احتمالی

در استاندارد حسابداری شماره 4، دارایی احتمالی بصورت زیر تعریف شده است:
«یک دارایی غیرقطعی است که از رویدادهای گذشته ناشی می شود و وجود آن تنها از طریق وقوع یا عدم وقوع یک یا چند رویداد نامشخص آتی که بطور کامل در کنترل واحد تجاری نیست، تایید خواهد شد»

*از تعریف بالا موارد زیر استنباط میگردد:
1- دارایی احتمالی، دارایی غیرقطعی است (هنوز دارایی در کنترل و مالکیت واحد تجاری نیست).
2- از رویدادهایی که در گذشته اتفاق افتاده ناشی می شود.
3- قطعی شدن دارایی از طریق رویدادهایی که در آینده اتفاق می افتد مشخص می گردد. رویدادهای مزبور نامشخص هستند و بطور کامل در کنترل واحد تجاری نیست.
4- زمان قطعی شدن این موضوع که دارایی متعلق به شرکت هست یا نه مشخص نیست.
5- مبلغ دارایی بطور قابل اتکا قابل اندازه گیری نیست.
6- دارایی احتمالی در دفاتر شناسایی (ثبت حسابداری) نمی شود.

نمونه هایی از دارایی ها و بدهی های احتمالی

از نمونه دارایی ها و بدهی های احتمالی می توان به دعاوی حقوقی له و یا علیه شرکت نام برد. البته باید دقت داشت که این دعاوی مصداق ذخیره نباشند (در قسمت بعد درخصوص تفاوت بدهی احتمالی با دارایی احتمالی صحبت خواهیم کرد). به این معنا که احتمال خروج و یا ورود منافع اقتصادی محتمل باشد و مبلغ و زمان آن مشخص نباشد.
تضمین وام دریافتی شخص ثالث (حقیقی یا حقوقی) درصورتی که احتمال رود شخص مزبور در بازپرداخت وام ناتوان باشد، نمونه بدهی احتمالی است. سایر تضامین اعطایی در صورت احراز شرایط و تعاریف نیز می تواند در زمره بدهی های احتمالی قرار گیرد.
در صورتی که مدیریت (و یا با تذکر حسابرس) احتمال دهد در رسیدگی سازمان هایی مانند ادارات مالیات و تامین اجتماعی در آینده شرکت متحمل بدهی خواهد شد نیز مصداق بدهی های احتمالی مستلزم افشا در صورتهای مالی است.

یک مثال واقعی

1- شرکت الف در بهمن سال 97 یک دعوای حقوقی با شرکت ب با موضوع عدم پرداخت قسمتی از مبلغ قرارداد درآمدی داشته اند. پس از شکایت شرکت الف و برگزاری دادگاه در اسفند 97 دو رویداد ممکن است پیش آید:

اول، رای دادگاه به نفع شرکت الف صادر و به نظر مدیریت و بررسی حسابرس به احتمال بسیار زیاد (تقریبا قطعی) مبلغ باقیمانده قرارداد به شرکت منتقل می شود. با توجه به پایان سال مالی و لزوم تصمیم گیری در مورد این موضوع که دارایی احتمالی مستلزم افشا است یا دارایی قطعی و نیز با توجه به مراتب پیش گفته دارایی شناسایی می شود.

حسابهای دریافتنی تجاری- شرکت ب (بدهکار)

درآمد (بستانکار)

دوم، رای دادگاه به نفع شرکت الف صادر نشود و یا اتفاق دیگری که مبین عدم قطعیت درآمد فوق باشد. در این حالت درآمد در دفاتر شناسایی نشده و فقط ممکن است در صورتهای مالی افشا شود (اگر احتمال ورود منافع اقتصادی باشد).

2- فرض کنید شرکت الف تسهیلات دریافتی شرکت ب را تضمین کرده است. پیش از پایان سال 97 شرکت ب با رای دادگاه اعلام ورشکستگی نموده و به احتمال بسیار زیاد قادر به بازپرداخت مبلغ تسهیلات نباشد. در اینجا چون به احتمال زیاد (تقریبا قطعی) شرکت الف ملزم به پرداخت تسهیلات می شود باید بدهی را در دفاتر شناسایی کند. به دلیل اینکه مبلغ و زمان تسویه بدهی مزبور مشخص نیست برای آن ذخیره شناسایی می شود.

سایر درآمدها و هزینه های غیرعملیاتی- هزینه تضمین تعهدات (بدهکار)

ذخایر- ذخیره تضمین تعهدات (بستانکار)

و در پایان …

تا اینجا با تعریف، مشخصات، نحوه تمایز و نمونه هایی از دارایی ها و بدهی های احتمالی آشنا شدیم. در مطلب بعد قصد داریم تفاوت بدهی احتمالی با ذخایر، نحوه افشا و نکات مندرج در قانون تجارت در این مورد را با شما در میان بگذاریم.
از حسن توجه و نظرات شما سپاسگذاریم.