حسابرسی مالیاتی چیست؟ و چگونه انجام می شود؟

دوستان سلام. روز و روزگارتون خوش. یکی از موضوعاتی که همواره برای اشخاص حقیقی و حقوقی صاحبان مشاغل، مشکل‌ساز بوده، نحوه تعیین درآمد و یا ماخذ مشمول مالیات به هنگام حسابرسی مالیاتی است. امروز قصد داریم با بررسی دستورالعمل حسابرسی مالیاتی (دستورالعمل 200/99/522) مورخ 99/11/27، شما را انواع حسابرسی مالیاتی، مراحل انجام آن و ترتیبات حسابرسی مالیاتی آشنا نماییم؛ همچنین گام‌های اجرایی حسابرسی مالیاتی را برای شما همراهان عنوان می‌کنیم. با ما همراه باشید.

حسابرسی مالیاتی چیست؟ و با چه هدفی انجام می شود؟

نوعی حسابرسی است که از اصول و شواهد حسابرسی، به منظور بررسی درستی اسناد و مدارک مالی استفاده می‌کند؛ همچنین از آنجا که این حسابرسی، به بررسی هماهنگی و تطبیق اطلاعات مالی مودیان با قوانین و مقررات مالیاتی می‌پردازد، نوعی حسابرسی رعایت می‌باشد. هدف از انجام حسابرسی مالیاتی، اظهارنظر در زمینه درآمد و تعیین درآمد و یا ماخذ مشمول مالیات مودیان است.

به عبارتی می‌توان گفت موارد زیر از اهداف انجام حسابرسی مالیاتی است:

• کشف اشتباهات و تقلباتی که باعث کاهش درآمد مشمول مالیات می شود
• تایید و یا رد ترازنامه و گزارش سود و زیان
• تعیین درآمد مشمول مالیات
• تهیه گزارش براساس اطلاعات فوق

توصیه می‌کنیم بخوانید: آیین رفتار حرفه ای حسابرسی

با انواع حسابرسی مالیاتی آشنا شوید

سامانه یکپارچه مالیاتی بر اساس میزان اهمیت هر پرونده مالیاتی، آن را رتبه‌بندی و نوع حسابرسی قابل استفاده برای آن را مشخص می‌نماید. ماموران حسابرسی نیز بایستی در هر مرحله، گزارش عملکرد خود را در سامانه ثبت نمایند؛ همچنین برای انجام مرحله بعدی فرآیند، درخواست‌های لازم را کتبا ثبت نمایند.

1- حسابرسی اداری

نوعی حسابرسی است که برای مودیان کوچک و یا پرونده‌های مالیاتی با سطح پایین اهمیت و به عبارتی با رتبه ریسک پایین در نظر گرفته می‌شود. اجرای فرآیند حسابرسی مالیاتی از نوع اداری معمولا

• نیازمند زمان طولانی نمی‌باشد
• نیاز به مراجعه به محل فعالیت مودی نیست
• توسط یک نفر حسابرس مالیاتی انجام می‌شود

بر اساس مفاد دستورالعمل حسابرسی مالیاتی (دستورالعمل 200/99/522)، در صورتی که پس از بررسی اسناد و مدارک مودی، به هر دلیل حسابرسی اداری برای رسیدگی به اطلاعات مالی مودی کفایت نکند؛ حسابرس مربوطه با ارائه دلایل و مستندات، مراتب را به مسئول حوزه حسابرسی گزارش می‌نماید و درخواست حسابرسی میدانی می‌نماید؛ پس از تایید مدیر حسابرسی، حسابرسی اداری متوقف و بار دیگر درخواست حسابرسی ثبت و عملیات به همان حسابرس یا حسابرس دیگری سپرده می‌شود.

2- حسابرسی میدانی

نوعی از حسابرسی مالیاتی برای پرونده‌های مالیاتی با سطح اهمیت و یا رتبه ریسک بالاتر و مواردی با حوزه‌های شک و تردید بیشتر است. اجرای فرآیند حسابرسی میدانی عموما

• نیازمند صرف زمان بیشتر
• نیروی انسانی خبره‌تر
• حضور حسابرس یا حسابرسان مالیاتی در محل فعالیت مودی

است. این نوع حسابرسی هنگامی که به یکی از دلایل زیر

• عدم کفایت اسناد و مدارک ابرازی مودی
• عدم مراجعه مودی در موعد مقرر
• عدم ارائه تمام یا بخشی از اسناد و مدارک درخواستی

امکان تعیین درآمد یا ماخذ مشمول مالیات در حسابرسی اداری فراهم نباشد و انجام حسابرسی مالیاتی مستلزم تدوین و اجرای برنامه حسابرسی وسیع‌تر در محل فعالیت مودی باشد، به درخواست حسابرس مربوطه انجام می‌شود.

3- بازرسی

در این نوع حسابرسی برخلاف حسابرسی اداری و یا میدانی، هیچ نوع اظهارنامه‌ای مورد رسیدگی قرار نمی‌گیرد؛ بنابراین خروجی این حسابرسی برگه تشخیص یا مطالبه مالیات نخواهد بود.

هدف از انجام بازرسی

هدف از اجرای فرآیند بازرسی عبارت است از:

• افزایش کیفیت گزارش‌های حسابرسی
• به‌روزرسانی اطلاعات مودی در سامانه از طریق مراجعه به محل فعالیت مودی
• تکمیل گزارش بازرسی مالیاتی (کاربرگ‌های بازرسی) و ثبت نتایج و یافته‌ها در سامانه یکپارچه مالیاتی

کدام مودیان بازرسی می‌شوند؟

این نوع حسابرسی مالیاتی برای مودیان زیر اجرا می‌شود:

• مودیان قرار گرفته در مخزن حسابرسی (با رتبه ریسک بالا)
• مودیان با رتبه ریسک پایین اما مشکوک، به انتخاب مسئول حوزه حسابرسی

مسئول حوزه حسابرسی می‌تواند هر یک از مودیان با رتبه ریسک پایین را انتخاب و برای اجرای فرآیند بازرسی به حسابرس تخصیص دهد. یافته‌های بازرسی و نتایج ثبت شده در سیستم ممکن است منجر به تغییر رتبه ریسک مودی به صورت سیستمی و یا دستی شود.

4- بازبینی

فرآیند حسابرسی مالیاتی از نوع بازبینی با دو هدف اصلی انجام می‌شود:

• تهیه گزارش متمم حسابرسی مالیاتی و متعاقبا صدور برگ تشخیص مالیات متمم
• ارزیابی کیفی گزارش حسابرسی مالیاتی تهیه شده توسط حسابرسان

مبنای پذیرش اظهارنامه؛ اظهارات مودی

بر اساس بخشنامه 200/99/16، رویکرد اصلی سازمان مالیاتی در فرآیند حسابرسی مالیاتی عبارت است از:

• پذیرش اظهارنامه مودی مگر آن که مستندات و دلایل کافی و کاملی برای عدم پذیرش موجود باشد

از این رو قانون‌گذار نسبت به اصلاح ماده 97 ق.م.م به منظور تعیین درآمد و یا ماخذ مشمول مالیات بر اساس رسیدگی به دفاتر، اسناد و مدارک ابرازی یا به دست آمده از مودی، اقدام نموده است.

پیشنهاد میشود ببینید: چک لیست افشا در صورت های مالی

گام های اجرایی حسابرسی مالیاتی

بر اساس مفاد دستورالعمل حسابرسی مالیاتی (دستورالعمل 200/99/522)، گام‌های اجرایی فرآیند حسابرسی مالیاتی عبارتند از:

1- تهیه برنامه حسابرسی مالیاتی

حسابرس مربوطه پس از پذیرش پرونده مورد حسابرسی باید به بازیابی اظهارنامه‌های مالیاتی و اسناد و مدارک و پرونده‌های مورد نیاز از بایگانی بپردازد. سپس بر اساس اطلاعات موجود اقدامات زیر را انجام می‌دهد:

• تدوین برنامه حسابرسی
• انتخاب اظهارنامه‌های مالیاتی
• تعیین حوزه‌های شک اظهارنامه‌های انتخابی
• تخصیص پرونده مالیاتی به خود یا حسابرسان عضو گروه حسابرسی

2- دعوت‌ نامه ارائه دفاتر، اسناد و مدارک

پس از تایید برنامه حسابرسی توسط مدیر حسابرسی، حسابرس مربوطه برای دریافت دفاتر، اسناد و مدارک، دعوت‌نامه‌ای برای مودی صادر و به او ابلاغ می‌نماید (ماده 229 ق.م.م). این دعوت‌نامه که در دو نسخه تهیه می‌شود، حاوی فهرست مشخصات کلیه دفاتر، اسناد و مدارک درخواستی (اعم از ارائه شده یا نشده) به تفکیک و به طور کامل خواهد بود.

3- درخواست تغییر نوع حسابرسی از اداری به میدانی

اگر به یکی از دلایل زیر امکان تعیین ماخذ و یا درآمد مشمول مالیات فراهم نباشد:

• عدم کفایت اسناد و مدارک ارائه شده
• عدم ارائه تمام یا بخشی از اسناد و مدارک مورد نیاز
• عدم مراجعه مودی به اداره امور مالیاتی در زمان تعیین شده

مسئول حسابرسی باید با رعایت مهلت‌های مقرر قانونی و با ذکر دلیل، درخواست تغییر نوع حسابرسی از اداری به میدانی را مطرح نماید. در اینجا دو حالت ممکن است روی دهد:

الف) پذیرش پیشنهاد حسابرس: پرونده مورد حسابرسی در فرآیند تخصیص به حسابرسان میدانی قرار می‌گیرد.

ب) عدم پذیرش پیشنهاد حسابرس: حسابرس مربوطه باید با رعایت مقررات گزارش فرآیند حسابرسی مالیاتی پرونده مورد نظر را تهیه نماید.

4- مواجهه با موارد مشکوک به فرار و تقلب مالیاتی

اگر حسابرسان مالیاتی در حین اجرای فرآیند حسابرسی مالیاتی بر اساس اسناد و مدارک به دست آمده، شواهد و قرائن مشاهده شده و سوابق مالیاتی مودی با موارد مشکوک به فرار و تقلب مالیاتی مواجه شوند؛ اقدامات زیر انجام می‌شود:

الف) حسابرسان مربوطه، با رعایت درجه اهمیت موضوع، اجرای فرآیند حسابرسی را متوقف می‌نمایند.

ب) مراتب را به مدیر حسابرسی اطلاع می‌دهند.

ج) مدیر حسابرسی در صورت تایید نظر حسابرس، اطلاعات را با رعایت مهلت‌های مقرر قانونی، به واحدهای ضدفرار مالیاتی تشکیل شده در ادارات امور مالیاتی گزارش می‌نماید.

د) ماموران مالیاتی پس از بررسی فعالیت اقتصادی مودی از لحاظ حجم، وضعیت، نوع، موقعیت و شناسایی اموال وی، همچنین با استفاده از ظرفیت‌های قانونی از جمله

• تراکنش‌های بانکی مودی
• و اجرای ماده 181 ق.م.م در رسیدگی به دفاتر و اسناد و مدارک

اقدامات لازم را انجام می‌دهند.

ه‍) ماموران مالیاتی نتایج حاصل را فارغ از تایید یا عدم تایید فرار مالیاتی همراه مستندات به دست آمده به منظور ادامه فرآیند حسابرسی مالیاتی برای مدیر حسابرسی ارسال می‌نمایند.

د‍) مدیر حسابرسی گزارش و اسناد و مدارک دریافتی از ماموران مالیاتی را برای حسابرس مسئول مالیاتی ارسال می‌کند.

پیشنهاد میشود بخوانید: تفاوت حسابرس مستقل و بازرس قانونی

5- اظهار نظر نسبت به اقلام مندرج در اظهارنامه مالیاتی

اظهار نظر در زمینه مطالب مندرج در اظهارنامه مالیاتی، یک فرآیند چند مرحله‌ای است؛ که به ترتیب زیر انجام می‌شود:

الف) موارد مورد بررسی بر اساس دستورالعمل حسابرسی مالیاتی

حسابرسان مالیاتی نسبت به بررسی موارد زیر اقدام می‌نمایند:

• دفاتر و و اسناد و مدارک ابرازی و یا به دست آمده
• ترازنامه
• حساب سود و زیان
• صورت درآمد و هزینه و یا خلاصه درآمد و هزینه ابرازی مودی
• کلیه موارد مندرج در جداول اظهارنامه مالیاتی

نکته: با آموزش تهیه و تنظیم صورت‌های مالی اساسی به صورت صحیح و استاندارد، مجموعه خود را از قرار گرفتن در گروه مودیان پرریسک محافظت نمایید.

ب) کاربرگ‌های حسابرسی اصلی و فرعی را تکمیل می‌کنند.

ج) گزارش حسابرسی مالیاتی را تنظیم و در سامانه یکپارچه مالیاتی ثبت می‌نمایند.

د) مراتب را به منظور اظهار نظر و کسب تاییدیه برای مدیر حسابرسی ارسال می‌کنند.

ه‍) در صورت تایید گزارش حسابرسی، برگ تشخیص و یا مطالبه مالیات با امضای مدیر حسابرسی صادر می‌شود. در غیر این صورت مدیر حسابرسی پرونده مورد بررسی را با ذکر دلایل و نظرات خود برای انجام اصلاحات بازمی‌گرداند.

نکته: حسابرسان مالیاتی برای رسیدگی به اطلاعات مالی مودی طی فرآیند حسابرسی اداری یا میدانی، باید نسبت به رعایت

• مهلت‌های مقرر قانونی
• و استناد به قوانین و مقررات موضوعه، دستورالعمل‌ها، بخشنامه‌های صادره
• و رعایت اصول و استانداردهای حسابداری (مادامی که مغایر با احکام و قوانین مالیاتی نباشد)

دقت کافی داشته باشند.

6- اتمام فرآیند حسابرسی

پس از پایان فرآیند حسابرسی و تولید اوراق تشخیص و یا مطالبه مالیات حسابرس مالیاتی باید تمامی اسناد و مدارک را از جمله:

• اسناد و مدارک به دست آمده یا تولید شده طی فرآیند حسابرسی مالیاتی
• فرم‌های تولید شده توسط سامانه

جمع‌بندی نماید؛ سپس فرم خاتمه حسابرسی در سامانه یکپارچه مالیاتی را تکمیل می‌نمایند و پرونده مودی را به بایگانی بازمی‌گردانند.

در مقاله آثار مالیاتی گزارش حسابرس مستقل به برخی کارکرد‌های گزارش حسابرس مستقل و تاثیر آن در رسیدگی مالیاتی اشاره شده جهت آشنایی با این آثار پیشنهاد می‌شود این مقاله را مطالعه کنید.