منو
1- فایفو
2- لایفو
3- میانگین موزون
4- شناسایی ویژه
5- هایفو
6- نایفو
7- حداقل قیمت بازار
این روش یکی از بهترین روشهای تعیین ارزش موجودی انبار است؛ در این روش اولین کالاهای خریداری شده اول فروخته می‌شوند.
در ایران روشهای فایفو و میانگین موزون و شناسایی ویژه به تناسب فعالیت اقتصادی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های حسابداران در هر واحد اقتصادی، محاسبه قیمت تمام شده کالا به ویژه در پایان دوره مالی مجموعه است. موجودی کالا یکی از اصلی‌ترین دارایی‌های هر واحد اقتصادی است؛ از این رو کوچک‌ترین اشتباه در شمارش تعداد و یا ارزیابی بهای آن موجب بروز اشتباه در سود و زیان ویژه شده، چالش‌های بزرگی برای مجموعه رقم می‌زند. از این رو در این مقاله از سری مقالات آموزش رایگان حسابداری، تصمیم داریم شما را با روش های ارزیابی موجودی کالا آشنا نماییم. با ما همراه باشید.
فرآیند شمارش مواد و کالای موجود در انبار، با هدف کنترل و رفع مغایرت مقادیر کمی و کیفی موجود با مقادیر ثبت شده در سیستم حسابداری و کارت‌های انبار، انبارگردانی نامیده میشود.
این عملیات، معمولا به صورت سالیانه و در زمان‌های مشخص انجام میشود؛ انبارگردانی مستلزم دقت فراوان و رعایت شرایط و اصولی است که در مقاله صفر تا صد انبارگردانی با جزئیات کامل آن آشنا شدید.
🔻نکته
تعداد دفعات انبارگردانی در مجموعه‌های مختلف بسته به تعداد انبارها و میزان ورود و خروج کالاها در انبار، متفاوت است.
برای آشنایی با نحوه رسیدگی به حسابهای تولید و محاسبه قیمت تمام شده تولیدات کلیک کنید.
پس از تعیین موجودی مواد و کالا از بعد عددی، باید ارزش ریالی آن نیز تعیین شود. خرید مواد و کالا در واحدهای اقتصادی در بازه‌های زمانی مختلف و با قیمت‌های متفاوت انجام میشود؛ از این رو، ارزش دقیق موجودی کلی کالا و همچنین قیمت هر واحد کالا در پایان دوره مشخص نیست.
این مسئله از دو جهت برای مجموعه مشکل‌ساز است؛ از یک سو میزان دارایی‌های مجموعه برای تهیه صورت‌های مالی مشخص نیست؛ از سوی دیگر، ثبت قیمت‌های متفاوت برای کالاهای فروش رفته، با تاثیر بر میزان سود و زیان نحوه عملکرد مجموعه را به شکل متفاوتی تعریف می‌کند.
برای حل این مشکل از روش های ارزیابی موجودی کالا استفاده می‌کنیم. به بیان دیگر، روش های ارزیابی موجودی کالا برای تعیین و ثبت بهای تمام شده برای کالاهای خریداری شده با نرخ‌های متفاوت کاربرد دارد.
🔻نکته
مبلغ موجودی کالای اول دوره در بدهکار حساب سود و زیان (در قسمت دارایی جاری) و موجودی کالای پایان دوره در بستانکار حساب سود و زیان ثبت می‌گردد؛ لذا چنانچه ارزش موجودی کالا درست ارزیابی و گزارش نشود، سود و زیان موسسه به درستی افشا نشده، ممکن است مجموعه متهم به کتمان درآمد شود.
هر واحدهای اقتصادی متناسب با نوع فعالیت و ارزش موجودی کالاهای خود از روشهای مختلفی برای ارزش‌گذاری موجودی کالاها استفاده می‌کند. این روش‌ها عبارتند از:
♦️ روش اولین صادره از اولین وارده (FIFO)
♦️ روش اولین صادره از آخرین وارده (LIFO)
♦️ روش میانگین موزون
♦️ روش شناسایی (ارزش) ویژه
♦️ روش اولین صادره با گرانترین نرخ وارده (HIFO)
♦️ روش اولین صادره با نرخ وارده آتی (NIFO)
♦️ روش حداقل بهای تمام شده یا قیمت بازار
در این مقاله به بررسی برخی از پرکاربردترین روش های ارزیابی موجودی کالا می‌پردازیم.
در این روش فرض می‌کنیم فروش کالاها به ترتیب خرید آنها انجام میشود؛ به عبارت دیگر، کالاهایی که ابتدا خریداری می‌شوند (FIRST IN) اولین کالاهایی هستند که به فروش می‌رسند (FIRST OUT). این روش بیشتر برای کالاهای فاسد شدنی و دارای تاریخ انقضا به کار می‌رود. در نتیجه
♦️ بهای تمام شده کالای فروش رفته بر اساس بهای تمام شده اولین کالاهای خریداری شده محاسبه میشود
♦️ بهای تمام شده موجودی کالای پایان دوره، بر اساس بهای تمام شده آخرین خریدها در نظر گرفته میشود؛ زیرا کالایی که در پایان دوره در انبار باقی می‌ماند، از آخرین کالاهای خریداری شده است
اگر مجموعه n بار خرید انجام داده باشد (آخرین خرید مرتبه nام باشد)، فرمول محاسبه ارزش موجودی کالای پایان دوره به صورت زیر خواهد بود:
| عنوان | فرمول محاسبه |
| ارزش موجودی کالای پایان دوره در روش فایفو | (بهای تمام شده هر واحد در خرید n * واحد باقیمانده) + (بهای تمام شده هر واحد در خرید (n-1) * واحد باقیمانده) + … |
بر خلاف روش فایفو، در این روش فرض می‌کنیم که ترتیب فروش کالا بر عکس ترتیب خرید است؛ به بیان دیگر، کالاهایی که در مراحل آخر دوره خریداری می‌شوند (LAST IN) ابتدا به فروش می‌رسند (FIRST OUT). به این ترتیب
♦️ بهای تمام شده کالاهای فروخته شده بر اساس بهای تمام شده آخرین کالاهای خریداری شده محاسبه میشود
♦️ بهای تمام شده موجودی کالای پایان دوره، بر اساس بهای تمام شده موجودی اول دوره و اولین خریدها در نظر گرفته میشود؛ زیرا کالاهایی که در انبارداری باقی می‌ماند از موجودی اول دوره و یا اولین خریدهای مجموعه است
🔻نکته
این روش با استانداردهای جمهوری اسلامی ایران سازگار نیست؛ در نتیجه در ایران استفاده نمی‌شود و مورد قبول سازمان مالیاتی نیز نیست.
اگر مجموعه n بار خرید انجام داده باشد (آخرین خرید مرتبه nام باشد)، فرمول محاسبه ارزش موجودی کالای پایان دوره به صورت زیر خواهد بود:
| عنوان | فرمول محاسبه |
| ارزش موجودی کالای پایان دوره در روش لایفو | (بهای تمام شده هر واحد در خرید اول * واحد باقیمانده) + (بهای تمام شده هر واحد در خرید دوم * واحد باقیمانده) + … |
در این روش بهای کالای آماده فروش به صورت یک میانگین وزنی از موجودی کالا در هر خرید و قیمت هر واحد آن محاسبه میشود. سپس بهای کالای فروش رفته و ارزش موجودی کالا در پایان دوره بر اساس مقادیر باقیمانده کالا مشخص میشود.
♦️ بهای تمام شده کالای فروخته شده عبارت است از: تعداد کالای فروخته شده * قیمت هر واحد (بر اساس میانگین وزنی)
♦️ بهای تمام شده موجودی کالای پایان دوره برابر است با: موجودی کالای پایان دوره * قیمت هر واحد (بر اساس میانگین وزنی)
🔻نکته
در روش میانگین موزون کلیه کالاها دارای بهای تمام شده یکسان هستند؛ این روش معمولا در بنگاه‌هایی که گردش فروش کالای زیادی دارند و کالاها با هم مخلوط می‌شوند، استفاده میشود.
نحوه ارزیابی موجودی پایان دوره در این روش در دو مرحله انجام میشود:
مرحله اول: تعیین بهای تمام شده برای هر واحد کالای آماده فروش طی دوره با استفاده از فرمول زیر:
مرحله دوم: ارزیابی موجودی کالای پایان دوره با ضرب بهای تمام شده موزون در تعداد کالاهای باقیمانده
روش شناسایی ویژه برای کالاهایی کاربرد دارد که بر اساس ویژگی‌های ظاهری‌شان به سادگی قابل تفکیک از یکدیگر هستند. در نتیجه همواره می‌توان تعیین کرد که کالاهای فروش رفته و همچنین موجودی کالای پایان دوره از کدام خریدها بوده‌اند. به این ترتیب
♦️ بهای تمام شده کالای فروخته شده بر اساس تاریخ و قیمت خرید مشخص است
♦️ ارزیابی موجودی کالا نیز بر اساس تاریخ و قیمت خرید قابل تعیین است
این روش در موسساتی که شرایط زیر را داشته باشند کاربرد دارد:
نظایر این خرید و فروش‌ها در نمایشگاه‌های اتومبیل و یا خرید و فروش نفت خام مشاهده میشود.
🔻نکته
روش شناسایی ویژه برای کالاهایی که از نظر ظاهری مشابه یکدیگرند اما شماره سریال آنها متفاوت است، مانند تلویزیون، یخچال فریزر و موارد مشابه، مناسب نیست.
تعیین بهای تمام شده کالای آماده فروش در این روش بر اساس نرخ گرانترین کالای وارده به انبار انجام میشود. به این صورت که اولین کالاهای فروخته شده گرانترین کالاهای موجود در انبار هستند؛ اين بيشترين نرخ تا زمانی كه مواد با بالاترين قيمت تمام شود، ادامه دارد. بنابراين در روش hifo
♦️ بهای تمام شده کالای فروخته شده بر اساس بالاترین قیمت خرید کالاها محاسبه میشود
♦️ ارزیابی موجودی کالا بر اساس کالاهای ارزان قیمت‌تر انجام میشود
این روش جز روشهای پذیرفته شده حسابداری در ایران نیست و سازمان مالیاتی آن را نمی‌پذیرد.
در اين روش بهای تمام شده کالای فروخته شده، مستقل از ارزش خرید آن است؛ به عبارت دیگر، کالا بر اساس قیمت خریداری شده فروخته نمی‌شود، بلکه قیمت گذاری کالا بر اساس بهای تمام شده آخرین سفارش ثبت شده کالا انجام میشود.
به عنوان مثال اگر یک نوع کالا در انبار مجموعه‌ای با دو نرخ خرید 500 و 600 موجود باشد و مجموعه همین کالا را به قیمت 750 مجددا سفارش داده باشد، بهای تمام شده کالای فروخته شده، با نرخ 750 ثبت خواهد شد.
این روش جز روشهای پذیرفته شده حسابداری در ایران نیست و سازمان مالیاتی آن را نمی‌پذیرد.
گاهی پس از خرید کالا، قیمت آن در بازار کمتر از بهای پرداختی مجموعه میشود. در این هنگام اگر واحد اقتصادی، ارزش موجودی کالای پایان دوره و کالای فروخته شده خود را بر اساس بهای تمام شده خود (بالاتر از قیمت بازار) اعلام نماید، با دو مشکل زیر مواجه خواهد شد:
♦️ سود ویژه مجموعه در صورت سود و زیان بسیارکم و حتی منفی نمایش داده خواهد شد
♦️ ارزش موجودی کالا در ترازنامه غیرواقعی نشان داده خواهد شد
برای حل این مشکل، بهای تمام شده موجودی پایان دوره (به صورت تفکیکی یا گروهی و یا جمع موجودی) با قیمت بازار مقایسه شده و هر کدام از قیمت‌ها که پایین‌تر باشد، انتخاب و ثبت میشود.
هر یک از روش های ارزیابی موجودی کالا بیان شده مزایا و معایبی دارد که در ادامه به آنها می‌پردازیم.
♦️ هماهنگی جریان هزینه با جریان ورود و خروج فیزیکی کالاها
♦️ نزدیک بودن بهای تمام شده موجودی پایان دوره به قیمت بازار
♦️ نقص در محاسبه دقیق بهای تمام شده و موجودی کالای پایان دوره در شرایط تورم
♦️ محاسبه بهای تمام شده کمتر و نمایش سود غیرواقعی در صورت سود و زیان و در نتیجه پرداخت مالیات بیشتر
♦️ ارزیابی بهای تمام شده بر اساس جدیدترین قیمت خرید
♦️ هماهنگی درآمد مجموعه با هزینه‌های انجام شده
♦️ مناسب برای زمان وجود نوسان زیاد در قیمت‌ها
♦️ محاسبه بهای تمام شده بیشتر و نمایش سود کمتر در صورت سود و زیان و در نتیجه پرداخت مالیات کمتر
♦️ محاسبات پیچیده
نکته: استفاده از روش لایفو در بسیاری از کشورها از جمله ایران، ممنوع است؛ زیرا با نمایش بالاتر بهای تمام شده کالای فروخته شده، سود مجموعه کمتر از میزان واقعی نمایش داده میشود.
♦️ سادگی و کم هزینه بودن انجام روش میانگین موزون
♦️ عدم تطابق بهای تمام شده (هم برای کالاهای فروخته شده و هم موجودی پایان دوره) با نرخ روز کالا
♦️ رعایت اصل تطابق درآمد و هزینه
♦️ وجود امکان دستکاری اسناد و مدارک به منظور کمتر نشان دادن سود
♦️ عدم کارایی برای مجموعه‌های با تعداد کالای زیاد و یا ورود و خروج زیاد کالا به انبار
♦️ بهای تمام شده بسیار نزدیک به نرخ جاری بازار به ویژه در روش نایفو
♦️ این دو روش از روشهای پذیرفته شده حسابداری در ایران نیستند
استفاده از روش های ارزیابی موجودی کالا، بر اساس نوع فعالیت اقتصادی و حجم پول در گردش مجموعه، متفاوت است. از بین روش های ارزیابی موجودی کالا مطرح شده، سازمان مالیاتی تنها روشهای فایفو و میانگین موزون و روش شناسایی ویژه نیز برای کالاهای گران قیمت را می‌پذیرد؛ از این رو کلیه بنگاه‌های اقتصادی به منظور تعیین بهای تمام شده کالای پایان دوره از این دو روش استفاده می‌کنند. سایر روش‌ها برای اتخاذ تصمیمات مدیریتی کاربرد دارند.
کلام پایانی
یکی از اصلی‌ترین وظایف یک حسابدار حرفه‌ای، انجام محاسبات مربوط به حسابداری بهای تمام شده است. این مسئله به دقت و هوشمندی زیادی در انتخاب روش صحیح ارزیابی موجودی کالا و اجرای جزئیات آن نیاز دارد. با کسب آموزشهای صحیح در بخش حسابداری با این ریزه‌کاری‌ها آشنا خواهید شد.
