شاید تا بهحال این دیالوگ را شنیده باشید: این ساختمان سازه قوی ندارد و بساز بفروشی ساخته شده است! حکایت ساختمانهایی است که کیفیت ندارند و فقط با ظاهر زیبا بهفروش می رسند.متاسفانه این روزها در شغل حسابداری تعداد افرادی که با وجود علاقه و حتی تجربه آشنایی کافی با سازه این شغل یعنی اصول حسابداری ندارند، زیاد هستند. امروز تصمیم دارم در خصوص پیامدهای بیتوجهی به اصول حسابداری نکاتی را خدمت شما مطرح کنم.
باید توجه کرد که ثبت رویدادهای مالی به تنهایی، کار دفترداری است نه حسابداری.
امروزه برای حسابدار بودن فارغ از دانستن قوانین مالیاتی، بیمه، اداره کار و سایر قوانین، ابتدا مفروضات و اصول حسابداری را باید مسلط بود.
گاه در انجام یک ثبت حسابداری به ظاهر ساده، چندین اصل از اصول حسابداری و همچنین قوانین مالیات و بیمه با هم درگیر خواهند شد. اینجاست که یک حسابدار خوب میتواند با در نظر گرفتن همه عوامل اثرگذار بر ثبت حسابداری، حرفهایترین و زیباترین ثبت حسابداری را صادر کند.
در این مقاله سعی داریم فقط اصول حسابداری را که رهنمودی جهت شناسایی و اندازهگیری میباشند را تشریح کنیم و با مثالهای عملی کاربرد آنها را نشان دهیم. امیدوار هستیم که این مقاله، مفید واقع شود.
اصول حسابداری
الف) اصل شناخت
صورتهای مالی شامل صورتهای مالی اساسی و یادداشتهای توضیحی همراه به آن است. این اصل به معنای درج کردن عنوان و مبلغ پولی یک عنصر، در صورتهای مالی اساسی است که با یکی از تعاریف عناصر حسابداری انطباق دارد. اقلام در یادداشتهای توضیحی افشاء میشوند نه شناسایی!
سوال ۱: آیا یک چاه خشک، دارایی شرکت محسوب میشود؟
پاسخ: نقطه عطف شناسایی کردن یک عنصر به عنوان دارایی این است که، یک دارایی باید دارای منافع اقتصادی آتی باشد. اگر چاه، دیگر منافع اقتصادی آتی ندارد و احتمال اینکه جریان ورود وجه نقد در آینده هم با عدم اطمینان مواجه است، این چاه خشک دیگر دارایی نیست. اما اگر زمین این چاه میتواند منافع اقتصادی آتی ایجاد کند، میتوان آنرا به عنوان دارایی ثبت کرد.
سوال۲: شرکت آلفا در تاریخ 95/10/29، ادعایی را مربوط به اتفاقی در همین سال در محاکم قضایی مطرح کرده است که در صورت اثبات، موجب دستیابی به مبلغ 5،000،000،000 ریال دارایی میشود. آیا در ترازنامه به تاریخ 95/12/29 میتوان این مبلغ را به عنوان دارایی شناسایی کرد؟
پاسخ: به دلیل اینکه این رخداد هنوز اثبات نشده و ورود جریان منافع اقتصادی به شرکت آلفا، با عدم قطعیت مواجه است نمیتوان دارایی شناسایی کرد. این رخداد را میتوان تحت عنوان داراییهای احتمالی در یادداشتهای توضیحی فقط افشاء کرد.
ب) اصول اندازه گیری
1- اصل تحقق درآمد
به این سوأل پاسخ میدهد که زمان شناسایی درآمد کی باشد؟ امضاء کردن یک قرارداد با مشتری، تحویل دادن کالاها به مشتری، پرداخت پول از جانب مشتری همه نشاندهنده یک رویداد واقعی هستند اما فروش زمانی شناسایی میگردد که حسابدار شرکت تصمیم به شناخت آن گیرد که در بیشتر مواقع هنگام فروش محصول است.
شناخت درآمد دو شرط اساسی دارد:
الف- مبلغ و زمان دریافت درآمد بهطور معقول قابل تعیین باشد یعنی جریان ورودی منافع اقتصادی به درون واحد تجاری محتمل باشد.
ب- واحد تجاری تعهدات خود را بابت کسب درآمد انجام داده باشد، مخارج مرتبط با کالای فروش رفته قابلاندازهگیری باشد.
یادمان باشد که عدم شناسایی درآمدهایی که تحقق یافتهاند و یا به تعویق انداختن شناسایی آنها به دوره بعد، مصداق بارز کتمان درآمد است.
سوال ۱: در تاریخ 98/01/30 نمایشگری توسط شرکت آلفا همراه با حق برگشت تا 30 روز، به مشتری فروخته شد. آیا شرکت آلفا در تاریخ 98/01/30 میتواند درآمد شناسایی کند؟
پاسخ: اگرچه فروش صورت گرفته اما تا زمان تأیید مشتری مبنی بر عدم استفاده از حق برگشت یا منقضی نشدن دوره حق برگشت، شرکت آلفا حق شناسایی درآمد را ندارد.
نکته: گاهی ممکن است، بین اصول حسابداری و سایر قوانین از جمله قوانین مالیاتی تضاد بهوجود آید که البته استانداردهای حسابداری، رعایت قوانین را در اولویت قراردادهاند. در مثال فوق، ممکن است در مواردی بین شناسایی درآمد مطابق اصل تحقق درآمد، با شناسایی درآمد مطابق مواد 169 و 169مکرر که مربوط به ارسال صورت معاملات فصلی است تضاد بهوجود آید در این شرایط ضمن شناسایی درآمد حاصل از فروش و ارسال در فصل مربوط، در صورتیکه درآمد تحقق نیافت ثبت حسابداری برگشت از فروش، صادر گردد.
سوال ۲: یک کارخانه، هم در تولید نوشابه و هم در ساخت تجهیزات تولید نوشابه فعالیت دارد. این کارخانه نوشابهها را مستقیم برای مشتریها ارسال، اما تجهیزات تولید نوشابه را به فروشگاهی که به نیابت از آن، فروش را انجام میدهد ارسال میکند. زمان شناسایی درآمد حاصل از فروش نوشابه و تجهیزات تولید نوشابه کی است؟
پاسخ: درآمد حاصل از فروش نوشابه اگر بدون هیچ شرایطی در فروش باشد در زمان ارسال برای مشتریها، شناسایی میگردد. حال آنکه درآمد حاصل از فروش تجهیزات تولید نوشابه تا زمانی که توسط فروشگاه واسطه فروخته نشود، قابل شناسایی نیست چون جریان ورودی وجه نقد با عدم احتمال مواجه میباشد.
2- اصل تطابق
اشاره به این موضوع دارد که، هزینه ها باید در دوره مالی ثبت شوند که از بابت آنها، در آن دوره درآمد کسب شده است. اگر این اصل رعایت نشود سودی که در صورت سود و زیان نشان داده شده، صحیح نخواهد بود.
باید به این نکته توجه کرد که، عامل اصلی تعدیلات در پایان دور مالی همین اصل تطابق میباشد. محاسبه صحیح استهلاک و همچنین محاسبه بهای تمام شده کالای فروش رفته نمونه هایی از کاربرد اصل تطابق میباشند. گاهی انجام مخارج موجب کسب درآمد بهطوری نامشخص در سالهای آتی میشود، این مخارج در زمان وقوع باید هزینه شوند. مانند مخارج تبلیغات،مخارج تحقیق و توسعه
مثال: ادعایی را که شرکت آلفا در تاریخ 95/10/29 در رابطه با مبلغ 5،000،000،000 ریال مطرح کرده است. در تاریخ 95/10/29 اثبات شد و معادل این مبلغ، دارایی وارد شرکت شد، ثبت این رویداد مالی به شرح زیر است:
95/10/29: دارایی 5،000،000،000 درآمد 5،000،000،000
حال اگر این ادعا در تاریخ 97/05/29 اثبات و معادل آن مبلغ، دارایی وارد شرکت شود، ثبت این رویداد مالی به شرح زیر است:
97/05/29: دارایی 5،000،000،00 درآمد 5،000،000،000
نکته: اینکه برای مالیاتهای پرداخت نشده مربوط به سنوات قبل که برای آنها ذخیره ای در نظرگرفته نشده، مالیات در دوره جاری پرداخت و حساب سود و زیان انباشته را بدهکار میکنیم هم از مصادیق اصل تطابق است.
با نگاهی دیگر به اصل تطابق میتوان گفت، عملکرد جاری مدیر شرکت که از صورتهای عملکرد مالی جاری قابل برداشت است، تحت شعاع سهل انگاریها یا مشکلات دورههای مالی قبل قرار نگیرد.
3- اصل محافظه کاری
یعنی شناسایی کُندتر درآمدها در مقابل شناسایی سریعتر هزینه ها و ارزشیابی کمتر داراییها در مقابل ارزشیابی بیشتر بدهیها. بهعبارتی برای شناسایی درآمد و دارایی شواهد قابل اتکاتر و بیشتری نسبت به شناسایی هزینه و بدهی موردنیاز است، چون محیط تجارت با عدم اطمینان مواجه است.
اگر به این اصل توجه نکنیم ممکن است درآمدی را شناسایی کنیم، که هیچگاه محقق نخواهد شد.
سوال: در تاریخ 95/12/29 از بابت مالیات عملکرد مبلغ 5.000.000.000 ریال ذخیره درنظر گرفته شد. بعد از ارسال اظهارنامه و رسیدگیهای حسابرسان، اداره دارایی برگ تشخیص عملکرد به مبلغ 6.000.000.000 ریال را در تاریخ 96/08/29 صادرکرد. شرکت به برگ تشخیص اعتراض و بعد از ارجاع به هیئت بدوی و تجدید نظر در تاریخ 97/05/29 برگ مالیات عملکرد قطعی به مبلغ 5.500.000.000 ریال صادر گردید. حسابدار شرکت در دورههای مالی 95، 96 و 97 باید ثبتهای حسابداری زیر را صادر میکرد.
95/12/29: سود و زیان جاری 5.000.000.000 ذخیره مالیات بر درآمد 5.000.000.000
96/08/29: سود و زیان جاری 1.000.000.000 ذخیره مالیات بر درآمد 1.000.000.000
97/05/29: ذخیره مالیات بر درآمد 6.000.000.000 مالیات پرداختنی 5.500.000.000 سود و زیان انباشته 500.000.000
توضیح: از نظر اصول حسابداری شناسایی ثبت در تاریخ 96/08/29 به دلیل رعایت اصل محافظهکاری است.
4- اصل بهای تمام شده
این اصل به این موضوع اشاره دارد که، دارایی در زمان تحصیل به ارزش معاملاتی اولیه اندازه گیری میشود، همچنین فقط مخارج لازم و ضروری جهت تحصیل دارایی در بهای تمام شده آن لحاظ میشود.
سوال: در فیش حقوقی پرسنل عملیاتی یک فروشگاه شیرینی فروشی علاوه بر مبلغ حساب حقوق و دستمزد، مبلغی تحت عنوان پاداش و مبلغی تحت عنوان دوباره کاری که ناشی از ضعف سیستم عملیاتی فروشگاه میباشد لحاظ شده است. بهای تمام شده دستمزد شامل چه مواردی است؟
پاسخ: تنها موردی که در بهای تمام شده به عنوان دستمزد ثبت میشود، فقط همان مبلغ حقوق و دستمزد به پرسنل عملیاتی است، چرا که مبلغ پاداش و دوباره کاری مخارج لازم و ضروری نبوده و تحمل آنها ناشی از عوامل دیگری است.
نکته: برخی، اصطلاحاتِ شخصیت حسابداری، تداوم فعالیت، دوره زمانی و واحد پولی را به عنوان اصول حسابداری معرفی میکنند و حتی در برخی از آموزشگاههای آزاد حسابداری هم این اشتباه اتفاق میافتد.
باید گفت که اینها مفروضات بدیهی حسابداری هستند نه اصول حسابداری.
در آخر یادآور میشویم که اصول حسابداری شامل موارد زیر است:
- اصل شناخت
- اصل تحقق درآمد
- اصل محافظهکاری
- اصل افشاء
- اصل اهمیت
- اصل عینیت
- اصل قابلیت مقایسه
- اصل ثبات رویه
- اصل یکنواختی
- اصل بهای تمام شده
برخی از آنها هنگام تهیه صورتهای مالی باید رعایت شوند ما 5 اصلی را شرح دادیم که حسابداران از ابتدای شروع فرآیند حسابداری با آنها بیشتر درگیر هستند.در سایر مقالات، کاربرد مفروضات بدیهی حسابداری و همچنین سایر اصول حسابداری تشریح میگردد. قطعا در دوره آموزش حسابداری این موارد اصولی و مهم را با اساتید حرفه ای پرشین حساب یاد خواهید گرفت.