اصطلاحات حقوقی قانون مالیات‌های مستقیم (قسمت ۲)

در قسمت ۱ از اصطلاحات حقوقی قانون مالیات های مستقیم: افراد محجور و نمایندگان محجور چه کسانی هستند؟ توضیح داده شد و در مورد عبارات مربوط به محجورین و نمایندگان قانونی آنها که در قانون مالیات‌های مستقیم به کار رفته‌اند نوشتیم.

در این قسمت می‌خواهیم اصطلاحات حقوقی ارث و وصیت را مرور کنیم و به‌صورت ساده و مختصر، معنای هر یک را بیان کنیم. در مورد شیوه این ارائه نیز به مخاطبان حقوقی‌مان گفتیم که هدف، توضیح تمام پیچیدگی‌ها و بحث‌های مربوط به هر یک از این موضوعات نیست، بلکه می‌خواهیم تعریفی اجمالی از آنها به مخاطبانِ غیر حقوقی ما ارائه کنیم تا خوانش و درک معانی این واژه‌ها برایشان، آسان‌تر شود.

اصطلاحات حقوقی ارث

موتِ واقعی و موتِ فرضی: این دو اصطلاح در ماده (۱۷) ق.م.م به کار رفته‌اند. موت واقعی همان موت طبیعی است که بارها شنیده یا دیده‌ایم. موت فرضی اما طبق ماده (۱۰۱۹) قانون مدنی، زمانی اتفاق می‌افتد که کسی برای مدتی طولانی غایب بوده و از تاریخ آخرین خبری که از وی داشته‌ایم مدتی گذشته باشد که در آن مدت معمولاً چنین شخصی زنده نماند.

به‌طور مثال وقتی که ده سال تمام از تاریخ آخرین خبری که از زنده‌بودنِ شخص غایب رسیده است گذشته و پس از این ده سال، سن غایب ازهفتادوپنج سال گذشته باشد. یا وقتی که یک عضو نیرو‌های مسلح بوده و در زمان جنگ مفقود شده و پنج سال از تاریخ پایان جنگ بگذرد بدون اینکه خبری از او برسد.

در هر یک از این صورت‌ها «فرض می‌کنیم» که شخص غایب، فوت کرده است؛ در نتیجه دادگاه «حکم موت فرضی» او را صادر می‌کند و اموال او بین وُرّاث تقسیم می‌شود.

متوفی (motavaffa) یا مورث

اصطلاح «متوفی» در مواد مختلف از جمله (۱۷)، (۲۱)، (۲۴) و …؛ واژه «مورث» در تبصره (۳) ماده (۳۲) سابق به کار رفته‌اند. هر دو اصطلاح مترادف‌اند؛ یعنی کسی که فوت کرده است؛ کسی که ارث باقی می‌گذارد.

ماترک

عبارت «ماترک» در مواد (۲۱)، (۲۶)، (۳۳) و … آمده است؛ یعنی اموالی که از متوفی باقی مانده است. واژه «تَرَکِه» نیز به همین معناست و این دو واژه به جای یکدیگر به کار می‌روند.

وراث یا ورثه

واژه «وراث» در مواد (۱۷)، (۱۸)، (۲۶) و …؛ و اصطلاح «ورثه» در بند (۱) ماده (۲۴)، تبصره بند (۴) ماده (۲۶) و تبصره (۲) ماده (۱۷۴) دیده می‌شوند. هر دو جمعِ «وارِث» هستند؛ به معنای کسانی که از متوفی، ارث می‌برند.

سهم الارث

در تبصره (۵) ماده (۱۷) و تبصره (۲) ماده (۱۷۴) آمده است؛ یعنی سهمی که هر یک از وراث از ماتَرَک می‌برند.

دُیون (ماده ۲۶ ق.م.م): جمعِ «دِیْن» است. به معنای «بدهی‌های» متوفی.

واجبات مالی (ماده ۲۶ ق.م.م): واجباتی مانند خُمس و زَکات.

واجبات عِبادی (ماده ۲۶ ق.م.م): واجباتی مانند نماز و روزه.

اصطلاحات حقوقی وصیت

عبارت‌های «موصی» و «وصی» در مواد (۳۸) و (۳۹) و «موصی‌له» در ماده (۳۴) قانون مالیات‌های مستقیم به کار رفته‌اند؛ اما هر کدام از این‌ها به چه معنا هستند؟

در نظام حقوقی ایران، دو نوع وصیت داریم: وصیت عَهْدی و وصیت تَمْلیکی. در وصیت عهدی، وصیت‌کننده در وصیت‌نامة خود، شخصی را تعیین می‌کند تا پس از مرگ وی، کاری انجام دهد. بطور مثال وصیت‌کننده وصیت می‌کند که آقای x امور مالی فرزندِ کوچک وصیت‌کننده را تا زمانی که وی به سن ۱۸ سال برسد، بر عهده بگیرد یا وصیت می‌کند که با بخشی از پول وی، مدرسه‌ای در روستایی دور افتاده احداث کند.

اگر دقت نمایید در اینجا مالی به نفع کسی وصیت نمی‌شود بلکه رکنِ اصلی این نوع وصیت، انجام یک تعهد است. در وصیت عهدی، به وصیت‌کننده «موصی» (mousi) و به کسی که انجام کار را طبق وصیت به عهده می‌گیرد «وَصی» می‌گویند.

در وصیت تملیکی، برخلافِ وصیت عهدی، وصیت‌کننده انجام کاری را وصیت نمی‌کند، بلکه وصیت می‌کند که فلان‌مقدار پول یا فلان خانه یا ماشین، به آقا یا خانم x داده شود. به این خاطر به این نوع وصیت، وصیت تملیکی می‌گویند.

در این نوع وصیت، قسمتی از اموال وصیت‌کننده بعد از مرگ وی، به شخصی دیگر تملیک می‌شود یعنی به مالکیت آن شخص در می‌آید و زین پس او مالکِ آن مال است. به‌طور مثال وصیت‌کننده، وصیت می‌کند که یک واحد آپارتمانِ وی پس از مرگ او، به برادرش داده شود.

با توجه به مثال بالا در این نوع وصیت به وصیت‌کننده هم‌چنان «موصی» می‌گویند. به شخصی که مال به نفع او وصیت شده است (برادر) «موصی‌لَه» (mousa lah) و به آن مال (یک واحد آپارتمان) «موصی‌بِه» (mousa beh) می‌گویند.

توصیه می‌شود بخوانید: اصطلاحات مالیاتی قانون مالیات های مستقیم

در ادامه این سری مقالات، مطالب زیر پیشنهاد میشوند:

قسمت ۱ از اصطلاحات حقوقی قانون مالیات های مستقیم: افراد محجور و نمایندگان محجور چه کسانی هستند؟

قسمت ۳ از اصطلاحات حقوقی قانون مالیات های مستقیم: اصطلاحات حقوقی تقسیم‌ بندی اموال

قسمت ۴ از اصطلاحات حقوقی قانون مالیات های مستقیم: معامله معوض، بلاعوض و محاباتی چیست؟