چه زمانی درآمد شناسایی می‌شود؟

در مفاهیم نظری گزارشگری مالی، درآمد عبارت‌ است‌ از افزایش‌ در حقوق‌ صاحبان‌ سرمایه‌ بجز مواردی‌ که‌ به‌ آورده‌ صاحبان‌ سرمایه‌ مربوط‌ می‌شود. مفهوم‌ درآمد، هر دو گروه‌ «درآمد عملیاتی‌» و «درآمد غیرعملیاتی» را در برمی‌گیرد. درآمـد عملیاتی‌ عبارت است از درآمدی کـه‌ از فعالیت‌های‌ اصلی‌ و مستمر واحد تجاری‌ حاصل‌ می‌گردد و با عناوین‌ مختلفی‌ از قبیل‌ فروش‌، حق‌الزحمه‌، سود تضمین‌ شده‌، سود سهام‌ و حق امتیاز مورد اشاره‌ قرار می‌گیرد.

درآمد عملیاتی زمانی شناسایی می‌شود که شواهد کافی مبنی بر وقوع یک جریان آتی ورودی منافع اقتصادی وجود داشته باشد، و این منافع را بتوان به گونه‌ای اتکاپذیر اندازه گیری کرد.

این درآمد از معاملات و رویدادهای زیر ناشی می شود:

1. فروش کالا
2. ارائه خدمات
3. استفاده ديگران از دارايی‌های واحد تجاری كه مولد سود تضمين شده، درآمد حق امتياز و سود سهام است.

استاندارد حسابداری شماره 3 با عنوان درآمدهای عملیاتی شرایطی را برای شناخت درآمد ناشی از فروش کالا و ارائه خدمت مشخص کرده است:

شرایط شناخت درآمد ناشی از فروش کالا

الف) واﺣﺪ تجاری ﻣﺨﺎﻃﺮات و ﻣﺰاﻳﺎي ﻋﻤﺪه مالکیتﻛﺎﻻي مورد معامله را به خریدار منتقل کرده باشد
ب) واﺣﺪ تجاری هیچ دخالت مدیریتی مستمر در حدی که ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﺎ مالکیت همراه است یا ﻛﻨﺘﺮل موﺛﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻛﺎﻻی ﻓﺮوش رﻓﺘﻪ اﻋﻤﺎل ﻧﻜﻨﺪ
ج) ﻣﺒﻠﻎ درآمد عملیاتی را ﺑﺘﻮان ﺑﻪگونه ای اتکا پذیر اندازه گیری کرد
د) ﺟﺮﻳﺎن ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ فروش به درون واﺣﺪ ﺗﺠﺎري ﻣﺤﺘﻤﻞ ﺑﺎﺷﺪ
ه) مخارجی را که در ارتباط با کالای فروش رفته تحمل ﺷﺪه ﻳﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ بتوان به گونه ای اﺗﻜﺎﭘﺬﻳﺮ اﻧﺪازه گیری ﻛﺮد

شرایط شناخت درآمد ناشی از ارائه خدمت

الف) ﺟﺮﻳﺎن ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺑﻪ درون واﺣﺪ تجاری محتمل ﺑﺎﺷﺪ،
ب) ﻣﺒﻠﻎ درآﻣﺪ ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ را ﺑﺘﻮان ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي اﺗﻜﺎﭘﺬﻳﺮ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮیﻛﺮد،
ج ) ﻣﻴﺰان ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي اﺗﻜﺎﭘﺬﻳﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺑﺎﺷﺪ، و
د) مخارجی که در ارتباط با ارائه خدمات تحمل شده ﻳﺎ ﺧﻮاﻫﺪ شد به گونه ای اتکاپذیر قابل اندازه گیری ﺑﺎﺷﺪ.

معمولاً در هنگام فروش یک کالا، مالکیت قانونی آن به خریدار منتقل میشود. اما مواردی نیز وجود دارد که تاریخ فروش و انتقال مالکیت همزمان نیست. می‌توان گفت یکی از شرایط لازم برای شناخت درآمد، انتقال مخاطرات و مزایای مالکیت است نه انتقال مالکیت قانونی! مقصود از مزایا، خالص جریانهای نقدی مورد انتظار و منظور از مخاطرات، میزان نوسانات جریانهای نقدی واقعی نسبت به جریان های نقدی مورد انتظار است.

اگر چه مقطع شناسایی درآمد غالباً در یکی از طبقات ذکر شده قرار میگیرد اما در عمل شرکت ها ممکن است در زمانی به غیر از موارد فوق اقدام به شناسایی درآمد نمایند.

در این بخش با ارائه مثالی از یک شرکت تولیدی که از سیستم دائمی موجودی استفاده مینماید، اثرات دو حالت از شناسایی درآمد بر صورتهای مالی را تشریح میکنیم. فرض کنید اطلاعات زیر از یک شرکت تولیدی در دست است:

1. مانده اول دوره سرمایه شرکت 100 میلیون ریال است.
2. شرکت طبق قراردادی کالایی به ارزش 50 میلیون ریال به مشتری میفروشد که بهای تمام شده تولید این کالا 40 میلیون ریال است.
3. شرکت این کالای تولید شده را به مشتری تحویل میدهد و مشتری متعهد میشود وجه آن را در آینده بپردازد.
4. مشتری 15 میلیون ریال وجه نقد بابت بخشی از بدهی خود به شرکت پرداخت میکند.

مثال 1) شناسایی درآمد در تاریخ فروش

اگر شرکت درآمد، هزینه و افزایش در خالص دارایی ها را در تاریخ فروش ثبت نماید، مفروضات فوق به این صورت ثبت میشود:

مثال 2) شناسایی درآمد در زمان دریافت وجه (زمان رفع ابهام ورود جریانهای نقدی)

اگر دریافت وجوه بخشی از درآمد ها مبهم باشد در این صورت شناسایی درآمد تا زمان رفع ابهام به تعویق می افتد در نتیجه میتوان گفت که مخاطرات و مزایای عمده مالکیت در این شرایط منتقل نشده و تا زمان رفع ابهام مالکیت کالای مورد معامله در اختیار فروشنده خواهد بود.

نمونه این موضوع در فروش های اقساطی که دریافت اقساط مبهم می باشد، مطرح است.

فرض کنید در مثال شرکت تولیدی فوق، شرکت شناسایی درآمد را تا زمان دریافت وجه به تعویق می اندازد:

2. شرکت کالا را به مشتری تحویل مینماید و شناسایی درآمد را تا زمان رفع ابهام در وصول مطالبات به تعویق می اندازد که در این حالت به دلیل عدم انتقال مخاطرات و مزایا به مشتری، ثبت حسابداری انجام نمیشود.

3. شرکت درآمد حاصل از فروش کالا را به دلیل رفع ابهام وصول مطالبات شناسایی مینماید:

در این حالت درآمد ها و هزینه ها در زمان دریافت وجه نقد شناسایی میشود.