چرا علی الراس می شویم؟

یکی از اصلاحات عمده قانون مالیات های مستقیم در سال 1394، اصلاح ماده مهم 97 و حذف روش رسیدگی علی الراس در نظام مالیاتی بود. اما پس از گذشت مهلت 3 ساله قانون، همچنان نظام جامع مالیاتی در کشور بطور کامل پیاده سازی نشده و مثل قبل از روش رسیدگی علی الراس استفاده می شود. در این مطلب قصد داریم پیرامون این پرسش مهم که «چرا علی الراس می شویم؟» صحبت کنیم.

ماده 97 جدید یا قدیم؟ کدامیک مبناست؟

واقعیت این است که مبنای روش رسیدگی علی الراس ماده 97 پیش از اصلاح سال 94 است. ممکن است این سوال پیش بیاید که «چرا از ماده 97 جدید استفاده نمی شود» ؟؟؟ !

اگر متن ماده 97 جدید را مطالعه بفرمایید مشاهده می کنید که قرار بر این شد که اظهارنامه های مالیاتی مودیان مورد قبول واقع شد و تعدادی بصورت نمونه رسیدگی شود. و اگر مودی اظهارنامه ارائه ننمود سازمان نسبت به تهیه اظهارنامه براوردی براساس فعالیت و اطلاعات اقتصادی کسب شده مودیان از طرح جامع مالیاتی و صدور برگ تشخیص اقدام کند.

همچنین در تبصره این ماده از تاریخ ابلاغ قانون سه سال به سازمان زمان داده شد تا بانک اطلاعات مربوط به نظام جامع مالیاتی را در سراسر کشور مستقر و فعال نماید. و تا زمانی که این امر انجام نشده استفاده از ماده 97 قدیم (یا همان روش علی الراسی) مجاز اعلام شد.

هم اکنون پس از گذشت حدود چهار سال از تاریخ لازم الاجرا شدن قانون بدلیل اینکه هنوز تکلیف تبصره ماده 97 جدید اجرایی نشده ما شاهد روش رسیدگی علی الراس می باشیم!

به چه دلیل علی الراس می شویم؟

طبق ماده 97 قدیم به سه دلیل درآمد مشمول مالیات مودی از طریق علی الراس تعیین میشود:

1- در صورتی که تا موعد مقرر ترازنامه و حساب سود و زیان و یا حساب درآمد و هزینه و حساب سود و زیان، حسب مورد تسلیم نشده باشد.

3- در صورتی که مودی به درخواست کتبی اداره امور مالیاتی مربوط از ارائه دفاتر و یا مدارک حساب در محل کار خود خودداری نماید (‌منظور از‌ محل کار در مورد اشخاص حقوقی نیز همان اقامتگاه قانونی آنها می ‌باشد مگر این که مودی قبلا مرکز عملیات خود را برای ارائه دفاتر و اسناد و مدارک‌کتبا به اداره امور مالیاتی مربوط اعلام نموده باشد).
در اجرای این بند هر گاه مودی از ارائه قسمتی از مدارک حساب خودداری نماید چنانچه مربوط به هزینه باشد از احتساب آن جزء هزینه‌های قابل قبول‌ خودداری می‌شود و در صورتی که مربوط به درآمد باشد درآمد مشمول مالیات این قسمت از طریق علی‌الراس تعیین خواهد شد.

نکته مهم: عدم ارائه قسمتی از اسناد و مدارک درآمدی و هزینه ای موجب علی الراس شدن نیست.

3- در صورتی که دفاتر و اسناد و مدارک ابرازی برای محاسبه درآمد مشمول مالیات به نظر ‌اداره امور مالیاتی غیر قابل ‌رسیدگی تشخیص شود و یا به علت عدم رعایت موازین قانونی و آیین ‌نامه مربوط مورد قبول واقع نشود.

در عمل چه اتفاقی می افتد؟

جالب است بدانید در عمل موارد اول و دوم کمتر اتفاق می افتد و خیلی بعید است که مودی هیچ اسناد و مدارکی برای ارائه نداشته باشد. بدین ترتیب اکثر پرونده ها بدلیل مذکور در بند سوم علی الراس شده و وارد مرحله هیئت بند 3 می شوند. مرحله هیئت بند 3 جزئی از مراحل دادرسی مالیاتی است و لازم است که در نوشتاری جداگانه درباره آن مفصل بحث شود.

چه زمانی مشمول بند 3 می شویم؟

در آیین نامه بسیار مهم و کاربردی شماره 230761 و یا همان آیین نامه تحریر دفاتر معروف، موارد رد دفاتر ذکر شده است.

1- در صورتی که دفاتر ارائه شده نزد مراجع ذیربط به ثبت نرسیده باشد یا فاقد یک یا چند برگ باشد.

2- عدم ثبت یک یا چند فعالیت مالی در دفاتر به شرط احراز.

3- تأخیر تحریر دفاتر روزنامه بیش از 15 روز و تأخیر تحریر دفتر کل زاید بر حد مجاز مندرج در این آئین­نامه.

4-عدم ثبت عملیات شعبه یا شعب در دفاتر مرکز طبق مقررات این آئین­نامه.

5-در مواردی که دفاتر مزبور به ادعای مودی از دسترس وی خارج شده باشد و غیر اختیاری بودن موضوع مورد تأیید بالاترین مسئول اداره امور مالیاتی ذیربط قرار نگیرد.

6- عدم تطبیق مندرجات دفاتر قانونی بااطلاعات موجود در سیستم­های ماشینی (مکانیزه- الکترونیکی) و یا سامانه ثبت برخط معاملات در مورد اشخاصی که از سیستم­های مذکور استفاده و یا مکلف به استفاده از سامانه یادشده می­باشند.

7-جای سفید گذاشتن بیش از حد معمول در دفتر روزنامه.

8-عدم ارائه یک یا چند جلد از دفاتر ثبت شده اعم از تحریر شده و نانویس.

9-تغییر نرم افزار حسابداری مورد استفاده در طی سال مالیاتی بدون اطلاع قبلی اداره امور مالیاتی ذی ربط.

10-تغییر روش نگهداری دفاتر، اسناد حسابداری از ماشینی (مکانیزه- الکترونیکی) به دستی و بالعکس طی سال مالیاتی یا دوره مالی.

11- تحریر دفاتر به غیر از پول رایج کشور و زبان فارسی.

12-حذف برخی از عملیات در دفاتر الکترونیکی.

زمانی که یکی از این موارد پیش بیاید پرونده به هیئت سه نفری موضوع بند 3 ماده 97 ارجاع داده می شود.

همانطور که ملاحظه میفرمایید علم به نکات و مقررات آیین نامه تحریر دفاتر به عنوان مهمترین سپر دفاعی شما در مقابل علی الراس شدن می باشد.

 اگر علی الراس شدیم چه کنیم؟

طبق تبصره 2 ماده 97 هرگاه طبق اسناد و مدارک ابرازی یا به دست آمده امکان تعیین درآمد واقعی مودی وجود داشته باشد، اداره امور مالیاتی مکلف است‌ درآمد مشمول مالیات را براساس رسیدگی به اسناد و مدارک مزبور یا دفاتر، حسب مورد، تعیین کند.

همچنین طبق ماده 17 آیین نامه تحریر دفاتر هیات سه نفری حسابرسان موضوع بند 3 ماده 97 قانون مالیات­های مستقیم (اصلاحیه مورخ 27/11/1380)، در صورتی که با توجه به دلایل توجیهی مودی و نحوه تحریر دفاتر و رعایت استانداردهای حسابداری و درجه اهمیت ایرادات مطروحه از سوی اداره امور مالیاتی و رعایت واقعیت امر، احراز نمایند که ایرادات مزبور به اعتبار دفاتر خللی وارد نمی نماید، مکلف است نظر خود را مبنی بر قبولی دفاتر و اسناد و مدارک اعلام نمایند.

بنابراین نتیجه میگیریم اگر بنا به هر دلیل گرفتار مشکل ارجاع پرونده به هیئت بند 3 شدیم تا جایی که امکان دارد باید به دنبال دلایل و قراینی باشیم که اعتبار دفاتر خود را به هیئت اثبات نماییم. در این صورت قانون هیئت را مکلف دانسته که درآمد مشمول مالیات از طریق رسیدگی تعیین شود.