خوداظهاری مالیاتی چیست؟
خوداظهاری مالیاتی، فرآیندی است که طی آن، مودیان مالیاتی به صورت خودخواسته و بدون اعمال قدرت ماموران مالیاتی، مالیات ابرازی خود را محاسبه و پرداخت مینمایند.
برگه خوداظهاری مالیاتی چیست؟
ارسال اطلاعات مودیان مالیاتی از طریق پر کردن برگه یا فرم خوداظهاری مالیاتی که همان اظهارنامه مالیاتی است، به صورت الکترونیکی انجام میشود.
مهلت خوداظهاری مالیاتی تا چه موقع است؟
مهلت ارسال اظهارنامه مالیاتی برای اشخاص و فعالیتهای مختلف، متفاوت است. مثلا اشخاص حقیقی تا 31 خرداد سال بعد و اشخاص حقوقی تا 4 ماه پس از پایان سال مالی مهلت دارند.
خوداظهاری مالیاتی یکی از مهمترین شیوههای اخذ مالیات بر عملکرد در نظام مدرن مالیاتی است؛ این روش مالیاتی از سال 1381 برای جمع آوری اطلاعات مورد استفاده بود؛ اما در سالهای اخیر (پس از اصلاح قانون مالیاتها در سال 1394) و با حذف روش تعیین مالیات علیالراس، به عنوان اصلیترین شیوه اخذ مالیات مورد تاکید قرار گرفت. به دلیل اهمیت خود اظهاری مالیاتی و اینکه همچنان عدهای با این شیوه مالیات ستانی آشنایی کامل ندارند، بر آن شدیم شما را با خود اظهاری مالیاتی، نحوه ثبت نام و دریافت فرم خوداظهاری و سایر نکات مهم در این زمینه آشنا نماییم. با ما همراه باشید.
نکته: خوداظهاری برای مسائل مختلفی استفاده میشود؛ ولی هدف ما در این مقاله معرفی خوداظهاری مالیاتی است که از سال 1394 به عنوان اصلیترین روش جمع آوری اطلاعات به منظور محاسبه مالیات مودیان مورد استفاده قرار میگیرد.
خود اظهاری مالیاتی چیست؟
منظور از خوداظهاری مالیاتی، فرآیندی است که طی آن، مودیان مالیاتی به صورت خودخواسته و بدون اعمال قدرت ماموران مالیاتی، مالیات ابرازی خود را محاسبه و پرداخت مینمایند. این شیوه که با هدف شفاف سازی وضعیت عملکردی کسب و کارها و مشارکت حداکثری مودیان در پرداخت مالیات مورد استفاده قرار گرفت، کارآمدترین روش دریافت مالیات است؛ زیرا بار بررسی، تشخیص، محاسبه و دریافت مالیات را از دوش سازمان مالیاتی برداشته و بر دوش مودیان قرار میدهد. در غیر این صورت شناسایی، تشخیص عملکرد و دریافت مالیات از کلیه مودیان، نیازمند نیروی انسانی و صرف زمان و هزینههای مادی فراوان خواهد بود، که عامل کندی عملکرد، بازماندن از سایر وظایف و ناکارآمدی نظام مالیاتی است.
فرآیند خوداظهاری مالیاتی
در این شیوه، مودی با تکمیل جداول موجود در فرم خوداظهاری، کلیه اطلاعات مربوط به درآمدها و هزینههای خود طی مدت یک سال مالی را در قالب یک اظهارنامه عملکرد مالیاتی به همراه دفاتر قانونی و صورتهای مالی اساسی به سازمان مالیاتی ارسال و مالیات متعلقه را پرداخت میکند.
📌 نکته
خوداظهاری به این معنی نیست که هیچگونه نظارتی بر اظهارات مودی وجود ندارد؛ بلکه سازمان مالیاتی از میان اظهارنامههای ارسالی برخی را جهت رسیدگی انتخاب میکند. به این ترتیب اطلاعات ابرازی مودی را بر اساس بانکهای اطلاعاتی نهادهای دیگر (از جمله بانکها، ادارات ثبت، شهرداریها و سایر سامانههای متصل به سامانه مالیاتی) که فرصت نظارت و پیگیری اطلاعات کاذب مودیان را به وی میدهد، مورد رسیدگی قرار میدهد.
در این میان رسیدگی به اظهارنامه مودیان بزرگ و یا مودیان پرریسک که قبلا از قوانین تخلف نمودهاند، از اولویت بیشتری برخوردار است.
فرم خوداظهاری چیست؟
خوداظهاری مالیاتی از طریق تکمیل اطلاعات مربوط به فعالیتهای اقتصادی مودی در فرمهای مربوطه که تحت عنوان “اظهارنامه مالیاتی” از سوی سازمان مالیاتی ارائه میشود، انجام میشود. اظهارنامههای مالیاتی بر اساس شخصیت مودی (حقیقی یا حقوقی) و همچنین نوع فعالیتی که مودی قصد اظهار اطلاعات آن را دارد، در انواع متفاوتی تعریف شده است.
فرمهای خود اظهاری مالیاتی طی سالهای 1381 الی 1391 به صورت مکتوب توسط مودی تکمیل و به صورت فیزیکی در بازه زمانی مشخصی به ادارات مالیاتی تسلیم میشد. اما از سال 1391 و همزمان با ورود اینترنت به فضای کسب و کارها، تکمیل و ارسال اظهارنامه مالیاتی (فرم خوداظهاری مالیاتی) نیز به صورت الکترونیکی و از طریق سامانه عملیات الکترونیک مالیاتی انجام میشود.
نحوه ثبت فرم خوداظهاری مالیاتی
نحوه ثبت فرم خوداظهاری مالیاتی (اظهارنامه مالیاتی) به صورت الکترونیکی به شرح زیر است:
- ورود به سامانه سازمان مالیاتی به آدرس https://tax.gov.ir
- ثبت نام الکترونیکی در سامانه مالیاتی و دریافت نام کاربری و رمز عبور
- ورود به بخش “اظهارنامه الکترونیک”
- انتخاب یکی از شش فرم موجود با توجه به شخصیت و فعالیت مودی (اظهارنامه اشخاص حقیقی، اظهارنامه اشخاص حقوقی، اظهارنامه اجاره املاک، اظهارنامه مالیات بر درآمد مشاغل خودرو، اظهارنامه ارزش افزوده و اظهارنامه ارث)
- تکمیل جداول بر اساس اطلاعات مستند و واقعی
- ارسال مدارک مورد نیاز
- صدور قبض الکترونیکی مالیات و پرداخت آنلاین
در صورتی که فرصت شما برای طی کردن کلیه مراحل ثبت نام، پیش از ارسال فرم خوداظهاری کوتاه است، پس از انجام مرحله پیش ثبت نام و دریافت نام کاربری و رمز عبور نسبت به تکمیل و ارسال فرم خوداظهاری مربوطه اقدام نمایید. سپس سایر مراحل ثبت نام خود را تکمیل نمایید.
🔻نکته
در تکمیل اطلاعات خود در سامانه ثبت نام دقت نمایید؛ زیرا تغییر و یا ویرایش برخی از اطلاعات ثبت شده بسیار دشوار است.
افراد مشمول ارائه فرم خوداظهاری مالیاتی
مطابق قانون، کلیه اشخاصی که از طریق انجام فعالیت اقتصادی در ایران به کسب درآمد مشغول هستند، باید فرم خوداظهاری مالیاتی (اظهارنامه مالیاتی) خود را به سازمان مالیاتی کشور ارائه دهند. این افراد عبارتند از:
🔸 کلیه اشخاص حقیقی و حقوقی ساکن ایران که دارای کسب و کار اقتصادی فعال و درآمدزا هستند.
🔸 کلیه اشخاص حقیقی و حقوقی ساکن ایران که دارای فعالیت اقتصادی فعال در خارج از ایران هستند.
🔸 کلیه اشخاص حقیقی و حقوقی دارای تابعیت ایرانی که خارج از ایران سکونت دارند، اما دارای کسب و کار اقتصادی فعال در ایران هستند.
🔸 اشخاص حقیقی و حقوقی با تابعیت غیرایرانی که در ایران کسب درآمد میکنند.
نکته: بر اساس قانون مالیاتهای مستقیم موارد زیر از ارائه اظهارنامه مالیاتی معاف هستند:
- فعالان اقتصادی مشمول ماده 81 ق.م.م
- عشایر
- مشمولین کسر مالیات بر درآمد حقوق
- شهرداریها و سازمانهای وابسته به آنها در کلیه استانها
- کلیه سازمانها و نهادهای وابسته به دولت (که از بودجه عمومی دولت استفاده میکنند)
- کلیه وزارتخانهها
- شرکتهای تعاونی دانش آموزی و دانشجویان
مهلت خوداظهاری مالیاتی
مهلت تسلیم فرم خوداظهاری مالیات بر اساس نوع فعالیت و ماهیت اشخاص (حقیقی یا حقوقی) متفاوت است. در جدول زیر با مهلت ارسال انواع فرم خوداظهاری مالیاتی (اظهارنامه مالیاتی) آشنا میشوید:
نوع اظهارنامه | مهلت ارسال | ماده قانونی مالیات مستقیم |
مالیات بر ارث | یک سال از تاریخ فوت متوفی | 26 |
حبس و نذر و وقف | سه ماه از تاریخ وقوع فوت یا عقد موصی | 38 و 39 |
منافع حاصل از املاک | 31 تیر ماه سال بعد | 80 |
نقل و انتقالات املاک | ظرف 1 ماه از انجام معامله | 80 |
حقوق بگیران از اشخاص مقیم خارج | 31 تیر سال بعد | 88 |
عملکرد اشخاص حقیقی | 31 خرداد سال بعد | 97 و 100 |
اشخاص حقوقی | چهار ماه پس از پایان سال مالی (معمولا 31 تیر سال بعد) | 110 |
اظهارنامه عدم فعالیت | چهار ماه پس از پایان سال مالی (معمولا 31 تیر سال بعد) | 110 |
شخص حقوقی در حال انحلال | قبل از تشکیل مجمع عمومی (سایر ارکان صلاحیت دار) | 114 |
شخص حقوقی منحل شده | 6 ماه از تاریخ ثبت انحلال در اداه ثبت شرکتها | 116 |
درآمد انتقال منافع اموال | 31 اردیبهشت سال بعد | 123 |
درآمد اتفاقی | پایان ماه بعد از تحصیل درآمد یا تعلق منافع | 126 |
اظهارنامه اصلاحی | یک ماه از تاریخ انقضای مهلت تسلیم اظهارنامه اصلی | 226 |
دریافت کنندگان سکه | 31 خرداد سال بعد | |
مالیات بر ارزش افزوده | 15 روز از تاریخ انقضای هر دوره | |
معاملات فصلی | 45 روز از تاریخ انقضای هر دوره |
برای اطلاع از انواع فرم خوداظهاری و کاربرد آنها به مطلب اظهارنامه مالیاتی مراجعه نمایید.
جرایم عدم ارائه خوداظهاری
اگر مودی در موعد مقرر فرم خوداظهاری مالیاتی خود را ارسال نکند، مشمول جرایم عدم تسلیم اظهارنامه مالیاتی خواهد شد. برخی از این مجازاتها عبارتند از:
- محرومیت از کلیه معافیتها
- جریمه عدم ارسال اظهارنامه معادل 30% مالیات متعلق؛ این جریمه غیرقابل بخشش است
- جریمه دیرکرد در پرداخت مالیات معادل 2.5% مالیات متعلق، به ازای هر ماه تاخیر از تاریخ انقضای مهلت پرداخت
موارد بالا تنها بخشی از جرایم نقدی برای متخلفین است. اما عدم تسلیم اظهارنامه و پرداخت مالیات عواقبی نظیر ممنوع الخروجی و یا حتی مصادره اموال را نیز به دنبال دارد.
پاداش خوداظهاری مالیاتی در موعد مقرر
قانونگذار برای تشویق مودیان به خوداظهاری و همچنین شفاف سازی فضای اقتصادی کشور، برای اشخاصی که نسبت به تکمیل و ارسال فرم خوداظهاری مالیات خود در موعد مقرر اقدام نمایند، جوایزی در نظر گرفته است. به این ترتیب بر اساس ماده 189 ق.م.م، اگر مودی 3 سال مالیاتی پی در پی، فرم خوداظهاری (اظهارنامه مالیاتی) خود را در مهلت مقرر ارائه و مالیات متعلقه را پرداخت نماید، ۵% اصل مالیات آن سه سال را به عنوان جایزه دریافت خواهد کرد.
نکات مهم در مورد خوداظهاری مودی
🔸 بررسی دفاتر و اسناد و مدارک مورد استناد مودی
مطابق ماده ۲۲۹ ق.م.م کارشناسان و ممیزان مالیاتی این اختیار را دارند که در مواقع ضروری دفاتر و مدارک مودی را بررسی نمایند. همچنین در صورت امتناع مودی از ارایه مدارک، در آینده امکان استفاده از آن به نفع خود را ندارد.
نکته: در صورتی که اسناد و مدارک مربوط به تحصیل درآمد مودی در اختیار شخص ثالث بوده او وظیفه تحویل آن به اداره امور مالیاتی را داشته باشد، در صورت امتناع شخص ثالث از این کار که منجر به تحمیل خسارت به دولت شود، مراجع قضایی بدون نوبت به شکایت علیه او رسیدگی میکنند. (ماده ۲۳۰ ق.م.م)
🔸 دریافت اطلاعات از طریق شرکتها و موسسههای دولتی
اداره امور مالیاتی میتواند اطلاعات مورد نیاز در مورد مودی را به صورت کتبی از کلیه شرکتها و ارگانهای عمومی و دولتی درخواست نماید. آنان نیز وظیفه دارند که تمام اطلاعات مورد نیاز معاملات را به سازمان امور مالیاتی تسلیم نمایند.
کلام آخر
خوداظهاری مالیاتی اصلیترین روش جمعآوری اطلاعات مالی و عملکردی مودیان مالیاتی جهت اخذ مالیات از آنها است. در این روش مودیان کلیه اطلاعات مربوط به درآمدها و هزینههای خود را به سازمان مالیاتی اظهار نموده و مالیات ابرازی خود را میپردازند. همان گونه که مشاهده میکنید، در این روش انجام کلیه تکالیف مالیاتی بر عهده شخص مودی قرار گرفته است. از این رو اطلاع از شیوههای ارائه اطلاعات به سازمان مالیاتی برای برخورداری از مالیات منصفانه از اهمیت زیادی برخوردار است. آموزش مالیات به صورت حرفهای، بهترین ابزار برای اجرای دقیق تکالیف مالیاتی و پرداخت مالیات منصفانه است.