بهای تمام شده کالای فروش رفته چیست و چگونه گزارش می‌شود؟

کلیه فعالان اقتصادی با هدف درآمدزایی و کسب سود، کسب و کار خود را راه‌اندازی می‌کنند؛ به عبارت دیگر، نیروی محرکه هر واحد اقتصادی، کسب سود است. یکی از ابزارهایی که در این مسیر به مدیران کمک می‌کند، محاسبه هزینه‌ها به ویژه هزینه‌های تهیه و تولید محصولات واحد اقتصادی است. به همین خاطر تصمیم گرفتیم در این مقاله از سری مقالات آموزش رایگان حسابداری، شما عزیزان را با بهای تمام شده کالای فروش رفته، نحوه محاسبه آن و چگونگی تهیه گزارشات مربوط به آن آشنا نماییم. با ما همراه باشید.

بهای تمام شده کالای فروش رفته چیست؟

کلیه هزینه‌هایی که یک واحد اقتصادی برای تولید محصولات قابل فروش خود (اعم از کالا یا خدمات) انجام می‌دهد، بهای تمام شده کالای فروش رفته را تشکیل می‌دهد.

بهای تمام شده کالای فروش رفته شامل هزینه‌های زیر است:

♦️ هزینه مواد مصرفی مستقیم در تولید محصول

♦️ حقوق و دستمزد و مزایای مستقیم پرداختی به نیروی کار

♦️ هزینه‌‌های سربار

🔻 نکته

در شرکت‌های بازرگانی، محاسبه قیمت تمام شده کالای تولیدی و خدمات فروش رفته، بهای کالای خریداری شده از تولیدکننده است.

بهای تمام شده کالای فروش رفته کدام هزینه ها را در بر نمی‌گیرد؟

در محاسبه بهای تمام شده کالای فروش رفته، هزینه‌های غیرمستقیم که در تولید اثر ندارند، در نظر گرفته نمی‌شوند. این هزینه‌ها عبارتند از:

♦️ هزینه‌های بازاریابی، فروش یا توزیع محصول

♦️ هزینه‌های اداری و یا تشکیلاتی مجموعه اقتصادی

به عنوان مثال، بهای تمام شده کالا فروش رفته برای یک کارگاه تولید پوشاک می‌تواند شامل هزینه خرید پارچه و هزینه‌های نیروی کار مشغول در کارگاه باشد. اما هزینه ارسال پوشاک تولید شده به نمایندگان فروش و هزینه نیروهای فروش حذف می‌شوند و در محاسبه بهای تمام شده کالا فروش رفته منظور نمی‌شوند.

هدف از محاسبه بهای تمام شده کالای فروش رفته چیست؟

محاسبه بهای تمام شده کالای فروش رفته در واقع به معنی بهای خرید یا تولید محصولاتی است که در مجموعه فروش رفته است. این شاخص یکی مهم‌ترین از معیارهای سنجش عملکرد یک شرکت است. این معیار به مدیران این امکان را می‌دهد که

♦️ توانایی شرکت برای ساخت محصولات با هزینه مناسب را ارزیابی کنند

♦️ منابع دقیق هزینه‌ها را شناسایی و کنترل نمایند

♦️ هزینه‌های عملیاتی جهت تولید محصولات را اندازه‌گیری و مدیریت کنند

به این ترتیب با دستیابی به گزارشات دقیق‌تر می‌توانند تصمیمات مناسب‌تری اتخاذ نمایند؛ همچنین با ارائه اطلاعات دقیق‌تر به سهام‌داران و سرمایه گذاران شرکت، اعتماد آنان را جهت افزایش سرمایه بیشتر جلب نمایند.

🔻 نکته

بهای تمام شده کالاهای فروش رفته در صورت سود و زیان ظاهر می‌شود و می‌تواند برای محاسبه حاشیه سود ناخالص شرکت از درآمد کسر شود.

ماهیت بهای تمام شده کالای فروش رفته چیست؟

بهای تمام شده کالای فروش رفته مجموع کلیه هزینه‌های مستقیم و سربار تولید است که یک واحد اقتصادی به منظور تولید یا عرضه محصولات خود انجام می‌دهد. در نتیجه به واسطه هزینه بودن، ماهیت بدهکار دارد.

اهمیت کاهش بهای تمام شده کالای فروش رفته

بهای تمام شده کالای فروخته شده مستقیما بر سود یک مجموعه تاثیرگذار است؛ به عبارت دیگر، در پاسخ به پرسش کاهش بهای تمام شده کالای فروش رفته چه چیزی را افزایش می‌دهد؟ باید گفت کاهش هزینه‌های موثر بر بهای تمام شده کالاها، منجر به افزایش سود مجموعه می‌شود. به همین خاطر بهای تمام شده اهمیت ویژه‌ای نزد سازمان مالیاتی دارد.

آموزش حسابداری بهای تمام شده کالای فروش رفته

در حسابداری بهای تمام شده ما سعی داریم بهای تمام شده تولید یا عرضه یک واحد محصول از محصولات مجموعه را در هر یک از مراحل ساخت، محاسبه نماییم.

اولین گزارشی که یک حسابدار صنعتی باید تهیه کند جدول بهای تمام شده کالای فروش رفته است. بهای تمام شده کالای فروش رفته اطلاعاتی از روند تولید محصولات و مراکز هزینه و همچنین عوامل ایجاد هزینه ارائه می‌کند. به این ترتیب، مدیریت با بررسی گزارشات، نسبت به کنترل و در صورت نیاز کاهش هزینه مواد مصرفی، حقوق و دستمزد پرداختی و سایر هزینه‌های تولید اقدام می‌کند.

حسابداری موسسات تولیدی با حسابداری شرکت‌های بازرگانی متفاوت است. به همین ترتیب نحوه محاسبه بهای تمام شده کالای فروش رفته در شرکت تولیدی نیز با شرکت بازرگانی تفاوت‌هایی دارد. در ادامه پس از بیان مفاهیم کلی، مراحل تهیه جدول بهای تمام شده کالای فروش رفته که با عنوان گزارش بهای تمام شده کالای فروش رفته نیز از آن یاد می‌شود، را برای شرکت تولیدی و بازرگانی بررسی می‌کنیم.

نحوه محاسبه بهای تمام شده کالای فروش رفته

جدول آنالیز بهای تمام شده با در نظر گرفتن پنج عامل هزینه محاسبه و تعیین می‌شود؛ این عوامل عبارتند از:

هزینه‌های ثابت: هزینه‌هایی که با تغییر در میزان یا سطح تولید، تغییر نمی‌کنند؛ مانند هزینه اجاره محل فعالیت

هزینه‌های متغیر: شامل هزینه‌هایی است که با تغییر در حجم تولید تغییر می‌کنند؛ در  واقع همواره نسبت تقریبا ثابت و مثبتی میان میزان تولید با هزینه‌های متغیر وجود دارد. مانند مواد مستقیم، دستمزد مستقیم، سربار ساخت، هزینه‌های توزیع و فروش و هزینه‌های اداری و تشکیلاتی و حتی ملزومات اداری.

هزینه‌های مختلط: هزینه‌هایی که محاسبه آنها از الگوی خاصی پیروی نمی‌کند؛ به بیان دیگر، میان میزان تولید و این قبیل هزینه‌ها نمی‌توان رابطه مشخصی تعریف نمود. بسیاری از اقلام بهای تمام شده، مختلط هستند. یعنی بخشی ثابت و بخش دیگر متغیر است؛ مانند: مخارج آب و برق و دستمزد غیرمستقیم.

هزینه‌های نیمه متغیر: این هزینه‌ها با حجم تولید نسبت مستقیم دارند؛ اما نسبت افزایش یا کاهش آنها به حجم تولید ثابت نیست.

هزینه‌های نیمه ثابت: هزینه‌هایی هستند که با افزایش حجم تولید افزایش می‌یابند؛ اما افزایش آنها به صورت پلکانی است.

🔻 نکته

دقت کنید که موارد فوق در محاسبه بهای تمام شده کاربرد دارند و نه بهای تمام شده کالاهای فروش رفته؛ برای محاسبه بهای تمام شده کالای فروش رفته تنها هزینه‌های مستقیم و سربار تولید استفاده می‌شوند.

توصیه می‌شود بخوانید: هزینه ثابت، متغیر و نیمه متغیر

فرمول محاسبه بهای تمام شده کالای فروش رفته چیست؟

فرمول محاسبه بهای تمام شده کالای فروش رفته در ترازنامه عبارت است از:

که در آن:

موجودی اول دوره: ارزش نقدی کلیه کالاهای آماده موجود در انبار در ابتدای دوره تهیه گزارش

موجودی اول دوره

موجودی شمارش شده کالا در انبار * بهای هر واحد

خرید خالص طی دوره: بهای کلیه کالاهای خریداری شده طی دوره پس از کسر برگشت از خرید، کسورات و تخفیفات خرید

خرید خالص طی دوره

خرید طی دوره – (برگشت از خرید و تخفیفات + کسورات خرید)

موجودی کالای آماده فروش: مجموع ارزش موجودی اول دوره و خرید خالص طی دوره

موجودی کالای آماده فروش

موجودی اول دوره + خرید خالص طی دوره

موجودی کالای پایان دوره: ارزش نقدی کلیه کالاهای موجود در انبار در پایان دوره

موجودی پایان دوره

موجودی باقیمانده کالای آماده موجود در انبار در پایان دوره * بهای هر واحد

جدول بهای تمام شده کالای فروش رفته چیست؟

مهم‌ترین اجزای تشکیل دهنده صورت بهای تمام شده کالاهای فروش رفته عبارتند از:

♦️ موجودی کالای اول دوره

♦️ میزان خرید خالص

♦️ هزینه حمل کالای خریداری شده

♦️ بهای تمام شده کالای آماده فروش

برای شرکت‌های تولیدی، بهای تمام شده کالای ساخته شده نیز در بهای تمام شده کالای فروش رفته تاثیرگذار است.

جدول بهای تمام شده کالای فروش رفته در شرکت بازرگانی

نمونه جدول بهای تمام شده کالای فروش رفته برای یک شرکت بازرگانی به صورت زیر است.

جدول بهای تمام شده کالای فروش رفته در شرکت تولیدی

برای تهیه جدول بهای تمام شده کالای فروش رفته برای شرکت تولیدی، به بهای تمام شده کالای ساخته شده نیازمندیم. به بیان دیگر، هزینه‌های ساخت و تولید کالاها نیز در بهای تمام شده کالای فروش رفته موثر است.

گزارش بهای تمام شده کالای ساخته شده

بهای تمام شده کالای ساخته شده از 5 عامل اصلی به شرح زیر تشکیل شده است:

♦️ مواد مستقیم: اطلاعات مرتبط با مواد اولیه مصرف شده

♦️ دستمزد مستقیم: اطلاعات مرتبط با هزینه حقوق کارگران خط تولید

♦️ هزینه‌های سربار تولید: اطلاعات مرتبط با سایر هزینه‌های تولید

♦️اطلاعات کالای در جریان ساخت

♦️ اطلاعات کالای ساخته شده

فرمول بهای تمام شده کالای فروش رفته در شرکت تولیدی

محاسبه بهای تمام شده کالای ساخته شده طی دوره از کسر موجودی کالای ساخته شده در پایان دوره از بهای تمام شده کالای ساخته شده طی دوره به دست می‌آید.

به بیان ساده‌تر نحوه محاسبه بهای تمام شده کالای ساخته شده به صورت زیر است:

عملیات محاسبه بهای تمام شده کالای ساخته شده
خرید خالص مواد اولیه طی دوره	خرید مواد اولیه طی دوره – برگشت از خرید و تخفیفات
موجودی مواد اولیه	موجودی مواد اولیه اول دوره + خرید خالص مواد اولیه طی دوره
مواد اولیه مصرف شده	موجودی مواد اولیه – موجودی مواد اولیه آخر دوره
هزینه‌های تولید	مواد اولیه مصرف شده + دستمزد تولید + سربار تولید (سایر هزینه‌ها)
بهای تمام شده کالای ساخته شده	هزینه‌های تولید – موجودی کالای در جریان ساخت آخر دوره

جدول بهای تمام شده کالای ساخته شده

یکی از مهم‌ترین گزارشات خروجی در حسابداری صنعتی گزارش بهای تمام شده کالای ساخته شده است. در این گزارش بهای کالای ساخته شده بر اساس مواد و اقلامی که برای ساخت کالا مورد استفاده قرار می‌گیرند، نمایش داده می‌شوند. اقلامی مانند هزینه‌های تولید که شامل هزینه مواد و دستمزد و سربار ساخت از موارد استفاده شده در این جدول هستند.

شرکت تولیدی
بهای تمام شده کالای ساخته شده
برای سال مالی ………………
هزینه مواد مستقیم		370,000,000
هزینه دستمزد مستقیم		150,000,000
هزینه سربار		105,000,000
جمع هزینه‌های تولید			625,000,000
اضافه می‌شود: موجودی کالای در جریان ساخت ابتدای دوره		400,000,000
بهای تمام شده کالای در جریان ساخت طی دوره			1,025,000,000
کسر می‌شود: موجودی کالای در جریان ساخت پایان دوره	350,000,000
بهای تمام شده کالای ساخته شده طی دوره			675,000,000

گزارش مصرف مواد اولیه شرکت های تولیدی

مواد اولیه مصرفی، یکی از مهم‌ترین عوامل تشکیل دهنده بهای تمام شده یک محصول است. از این رو در شرکت‌های صنعتی و تولیدی که حسابداری بهای تمام شده (حسابداری صنعتی) اجرا می‌شود، گزارش مصرف مواد به صورت‌های مختلف تهیه و مورد استفاده مدیران قرار می‌گیرد. از مهم‌ترین آنها جدول گزارش مصرف مواد است. این گزارش با توجه به اسناد و مدارک خرید، صدور، برگشتی‌ها، هزینه‌های مرتبط با خرید و با در نظر گرفتن موجودی اول دوره و آخر دوره تهیه می‌شود.

شرکت تولیدی
گزارش مصرف مواد
برای سال مالی …………….
موجودی مواد مستقیم در ابتدای دوره			400,000,000
اضافه می‌شود: خرید مواد طی دوره		300,000,000
کسر می‌شود: برگشت از خرید و تخفیفات	20,000,000
تخفیفات نقدی خرید	30,000,000	(50,000,000)
خرید خالص		250,000,000
اضافه می‌شود: هزینه حمل مواد خریداری شده		20,000,000
بهای تمام شده مواد خریداری شده			270,000,000
موجودی مواد آماده مصرف			670,000,000
کسر می‌شود: موجودی مواد مستقیم در پایان دوره		(300,000,000)
هزینه مستقیم مواد مصرف شده			370,000,000

گزارش بهای تمام شده کالای فروش رفته برای شرکت تولیدی

در نهایت جدول بهای تمام شده کالاهای فروش رفته برای شرکت های تولیدی به صورت زیر خواهد بود:

شرکت تولیدی
گزارش بهای تمام شده کالای فروش رفته
برای سال مالی …………………..
موجودی کالای ساخته شده ابتدای دوره	800,000,000
اضافه می‌شود: بهای تمام شده کالای ساخته شده طی دوره	675,000,000
بهای تمام شده کالای آماده فروش	1,475,000,000
کسر می‌شود: موجودی کالای ساخته شده پایان دوره	(450,000,000)
بهای تمام شده کالای فروش رفته	1,025,000,000

این گزارشات جهت برنامه‌ریزی و کنترل واحد تجاری تهیه می‌شود تا عملکرد دوره مالی تجزیه و تحلیل و برای دوره مالی آتی برنامه‌ریزی شود.

نمونه کاربرگ بهای تمام شده

برای دریافت فرم خام کاربرگ بهای تمام شده کالاهای فروش رفته برای شرکت بازرگانی کلیک کنید.

نحوه محاسبه بهای تمام شده خدمات در شرکت های خدماتی

محاسبه بهای تمام شده خدمات در موسسات خدماتی ساده‌تر است؛ زیرا تنها شامل حقوق و دستمزد نیروی انسانی و هزینه‌های سربار است. برای محاسبه بهای تمام شده خدمات می‌توان اقلام بهای تمام شده را در بخش‌های مختلف موسسه خدماتی تقسیم کرد؛ استفاده از روش هزینه‌یابی سفارش کار و یا هزینه‌یابی مرحله‌ای برای موسسات خدماتی مناسب است.

استفاده از روش هزینه یابی سفارش کار

شیوه کار در روش سفارش کار به این صورت است:

♦️ افتتاح یک حساب خدمت در جریان در دفتر کل به صورت مجزا برای هر خدمت

♦️ محاسبه بهای تمام شده هر خدمت به صورت تفکیکی

استفاده از روش هزینه یابی مرحله ای

♦️ افتتاح یک حساب خدمت در جریان در دفتر کل به تفکیک بخش‌های مختلف خدمات

♦️ محاسبه بهای تمام شده خدمات بر اساس بخش‌های ارائه دهنده آن خدمات

 مثال محاسبه بهای تمام شده خدمات

به عنوان مثال یک تعمیرگاه موبایل و لپ تاپ برای محاسبه بهای تمام شده خدمات خود می‌تواند به دو صورت زیر اقدام نماید:

بر اساس روش هزینه یابی سفارش کار

برای هر یک از متقاضیان دریافت خدمات تعمیر موبایل و یا لپ تاپ یک حساب خدمت در جریان در دفتر کل افتتاح کند.

بر اساس روش هزینه یابی مرحله ای

برای هر یک از خدمات، یک حساب خدمت در جریان در دفتر کل افتتاح کند؛ یعنی برای بخش تعمیرات موبایل یک حساب مجزا و یک حساب برای تعمیرات لپ تاپ در نظر بگیرد.

🔻  نکته

هنگام پایان خدمت، حساب بهای تمام شده خدمات در دفتر کل بدهکار و حساب خدمت در جریان بستانکار می‌شود؛ به این ترتیب بهای تمام شده خدمات ارائه شده به مشتریان در صورت سود و زیان تعیین می‌گردد.

کلام آخر

یکی از مهم‌ترین ابزارهای یک حسابدار حرفه‌ای به ویژه در شرکت‌های تولیدی و صنعتی آشنایی با مبحث بهای تمام شده است؛ از این رو آموزش حسابداری صنعتی به صورت اصولی و ارائه گزارشات دقیق می‌توانید مدیران را در جهت اتخاذ تصمیمات مناسب و افزایش سود مجموعه یاری نمایید.