مالیات تکلیفی چیست؟
نوعی از مالیات است که وظیفه کسر و پرداخت آن به سازمان مالیاتی، بر عهده شخصی غیر از مودی اصلی است.
جرایم تخلف از کسر و پرداخت مالیات تکلیفی چیست؟
مسئولیت تضامنی، جرایم نقدی و مجازات تعزیری درجه 6 (جزای نقدی و مجازات شلاق، حبس و …)
جریمه عدم پرداخت مالیات تکلیفی متوجه کیست؟
جرایم عدم کسر و ایصال مالیات تکلیفی بر عهده اشخاص حقیقی یا حقوقی متخلف از پرداخت مالیات دیگران است نه مودی اصلی
مالیات تکلیفی را میتوان یکی از رایجترین انواع مالیاتهای مستقیم دانست. این نوع از مالیات که وظیفه پرداخت آن بر عهده شخص دیگری به جز مودی اصلی است، به حدی حائز اهمیت است که پس از اصلاح قانون مالیاتها در سال 1394، عدم رعایت مقررات مالیات تکلیفی، جرم مالیاتی محسوب میشود. اگر کارفرما یا حسابدار هستید و نمیخواهید در دام جریمههای سنگین مالیاتهای تکلیفی بیفتید یا پایتان به دادگاه باز شود، برای آشنایی با انواع مالیات تکلیفی و قوانین و جرایم مالیات تکلیفی، در این نوشته آموزش رایگان مالیات همراه ما بمانید.
مالیات تکلیفی چیست؟
قوانین مالیاتی تکالیف متعددی بر عهده مشمولین قرار داده است؛ ولی آیا همه این تکالیف، مالیات تکلیفی محسوب میشوند؟ اگر نه، تفاوت این تکالیف با مالیات تکلیفی چیست؟
پاسخ این است که اگر چه رعایت مقررات مالیات تکلیفی، خود یک تکلیف مالیاتی است، ولی هر تکلیفی که در قوانین مالیاتی آمده است لزوما مالیات تکلیفی نیست!
مالیات تکلیفی یا مالیات مکسوره بخشی از مالیات بر درآمد اشخاص است که وظیفه کسر و پرداخت آن به سازمان مالیاتی، بر عهده شخصی غیر از مودی اصلی است.
بگذارید با مثال برایتان توضیح دهیم:
مثال 1: مالیات حقوق
احتمالا شنیدهاید که مالیات حقوق، نوعی مالیات تکلیفی است. هنگام پرداخت مالیات حقوق، مالیات از حقوق کارمندان و کارگرانی که در خدمت شخص دیگری کار میکنند (کارفرما) کسر و به حساب سازمان مالیاتی واریز میشود؛ بنابراین پرداخت کننده اصلی مالیات (مودی)، کارمند یا کارگر است و نه کارفرما! اما قانون مالیاتهای مستقیم در ماده 86 ق.م.م، تکلیف کسر و پرداخت مالیات حقوق کارمندان و کارگران را بر عهده کارفرما گذاشته است؛ در واقع مثل این است که کارفرما، نماینده یا واسطه سازمان مالیاتی در کسر و پرداخت مالیات است.
از آنجا که تکلیف کسر و پرداخت مالیات به اداره مالیاتی در اینجا بر عهده شخصی غیر از پرداختکننده اصلی است، به آن مالیات تکلیفی میگویند. حال اگر همین کارفرما، مالیات درآمد ماهیانه خود را بپردازد، در واقع مالیات بر درآمد خود را پرداخت کرده است و نه مالیات تکلیفی.
مثال 2: مالیات اجاره
مطابق تبصره 9 ماده 53 ق.م.م، اشخاص حقوقی که محل فعالیت خود را اجاره کردهاند، مکلفند درصدی از مالالاجاره پرداختی به موجر را کسر و تا پایان ماه بعد، به اداره مالیاتی محل وقوع ملک پرداخت نمایند؛ سپس رسید آن را به موجر تسلیم نمایند. این مبلغ مالیات بر درآمد اجاره موجر است که وظیفه پرداخت آن بر عهده مستاجر است.
فرض کنید آقای رودکی یک واحد اداری را به موسسه گردشگری سامان (شخص حقوقی) اجاره داده است. در این صورت طبق قانون، باید مالیات درآمدی را که از اجاره کسب میکند، پرداخت نماید. با اینکه مالیات اجاره را باید آقای رودکی پرداخت نماید، اما بر اساس تبصره ماده 53 ق.م.م، تکلیف پرداخت مالیات بر عهده موسسه سامان است؛ این شرکت موظف است قبل از پرداخت اجارهبها به آقای رودکی، سهم مالیاتی که آقای رودکی باید بپردازد را محاسبه، کسر و به اداره مالیاتی محل وقوع ملک، پرداخت کند. در واقع در اینجا موسسه گردشگری، نماینده اداره مالیاتی در کسر و پرداخت مالیات آقای رودکی است.
درست مثل اینکه آقای رودکی، مالیات بر درآمد اجاره خود را پرداخت کرده است؛ بنابراین در این مثال پرداخت کننده اصلی مالیات اجاره، موجر (آقای رودکی) است ولی تکلیف کسر و پرداخت مالیات به اداره مالیاتی بر عهده شخصی غیر از پرداخت کننده اصلی (موسسه گردشگری سامان) است.
برای توضیح بیشتر فرض کنید همین موسسه سامان، دارای 20 کارگر است و موسسه محل فعالیت خود را از آقای رودکی اجاره کرده است؛ به این ترتیب، موسسه سامان حداقل 3 نوع مالیات را باید پرداخت کند:
- مالیات بر درآمد ناشی از فعالیتهای سالانه خود
- مالیات حقوق کارگران
- مالیات بر اجاره پرداختی به موجر
از بین این سه مالیات، مورد اول مالیات تکلیفی محسوب نمیشود چون در اینجا موسسه، مالیات درآمدی که از فعالیت خود به دست آورده است را پرداخت مینماید؛ در واقع پرداخت کننده مالیات و مودی اصلی هر دو یک شخصیت هستند. اما موارد دوم و سوم مالیات تکلیفی محسوب میشوند؛ زیرا موسسه سامان، مالیات حقوق کارگران و مالیات بر درآمد اجاره آقای رودکی را به نمایندگی از اداره امور مالیاتی، از درآمد آنها کسر و به اداره مالیاتی پرداخت مینماید.
تکالیف پرداخت کننده مالیاتهای تکلیفی
پرداخت کننده مالیاتهای تکلیفی در قبال سازمان مالیاتی وظایفی دارد که در صورت تخلف از انجام آنها با مشکلاتی مواجه خواهد شد. علیرغم اینکه اصلیترین تکلیف پرداخت کنندگان مالیاتهای تکلیفی کسر و ایصال مالیات به سازمان مالیاتی است، در برخی موارد پرداخت کنندگان تکالیف دیگری نیز دارند. به عنوان مثال یکی از مهمترین تکالیف پرداخت کنندگان مالیات تکلیفی حقوق، تهیه فهرست نام و نشانی حقوق بگیران همراه با مالیات حقوق آنها و ارسال لیست به سازمان مالیاتی است (ماده 85 ق.م.م). در صورت تخلف کارفرما از انجام این تکلیف، مشمول جریمه ماده 197 ق.م.م در خصوص عدم ارسال لیست مالیات حقوق خواهد شد.
مهلت پرداخت مالیات های تکلیفی
در صورت انجام تکالیف مربوط به مالیاتهای تکلیفی در مواردی که پرداخت مالیات شرط تحقق درآمد یا تحقق امتیاز در نظر گرفته نشده، مهلت پرداخت مالیات متعلقه تا پایان ماه بعد از قطعی شدن مبالغ تکلیفی است.
انواع مالیات تکلیفی چیست؟
تا پیش از اصلاح قانون مالیاتهای مستقیم، ماده 104 بارزترین مثال مالیات تکلیفی بود؛ اما پس از اصلاح قانون مالیاتها در سال 1394، ماده 104 و مقررات گسترده آن حذف شد. از این رو برای شناسایی موارد مالیات تکلیفی باید سایر مواد قانونی را به دقت مورد بررسی قرار داد. برخی از مهمترین انواع مالیاتهای تکلیفی عبارتاند از:
شرح | ماده قانونی | سایر تکالیف پرداخت کنندگان مالیات | مهلت پرداخت |
مالیات بر درآمد اجاره املاک | تبصره 9 ماده 53 ق.م.م | ارائه رسید پرداخت به موجر | زمان تحقق درآمد (معمولا ماهیانه) |
مالیات بر درآمد حقوق | ماده 86 ق.م.م | ارسال لیست مالیات حقوق به سازمان | پایان ماه بعد از پرداخت حقوق |
مالیات بر درآمد مضاربه | ماده 102 ق.م.م | ارسال رسید پرداخت مالیات درآمد سهم صاحب سرمایه به سازمان | زمان تحقق درآمد |
مالیات بر درآمد حقالوکاله | تبصره 2 ماده 103 ق.م.م | ابطال تمبر به مبلغ 5% حق الوکاله به عنوان علی الحساب مالیات | زمان تحقق درآمد |
مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی و حقوقی خارجی مقیم خارج از ایران | ماده 107 ق.م.م | – | پایان ماه بعد از پرداخت |
مالیات بر درآمد بیمهگر اتکایی خارجی | تبصره 5 ماده 109 ق.م.م | ارسال تصویری حاوی مشخصات بیمهگر اتکایی و حق بیمه متعلق به سازمان مالیاتی | زمان تخصیص حق بیمه بنام بیمهگر اتکایی خارجی |
تکلیف مدیران تصفیه اشخاص حقوقی | 116 ق.م.م | ارسال اظهارنامه مالیاتی مربوط به آخرین دوره عملیات شخص حقوقی را مطابق ماده 115 ق.م.م به سازمان | 6 ماه از تاریخ ثبت انحلال در اداره ثبت شرکتها |
مسئولیت آخرین مدیران شخص حقوقی و مدیران تصفیه و ضامنها | 118 ق.م.م | تحصیل مفاصا حساب مالیاتی یا بدون سپردن تامین معادل میزان مالیات قبل از تقسیم دارایی شخص حقوقی | 6 ماه از تاریخ ثبت انحلال در اداره ثبت شرکتها |
منافع بلاعوض اموال | 123 ق.م.م | – | پرداخت منافع هر سال در سال بعد |
مالیات بر نقل و انتقال سهام | تبصره 1 ماده 143 ق.م.م | ضمیمه شدن اسناد پرداخت مالیات به پرونده انتقال سهام | قبل از انتقال سهام |
مالیات بر درآمد حق واگذاری محل | تبصره 2 ماده 187 ق.م.م | ارسال شرح و مشخصات کامل و چگونگی نوع و موضوع معامله به اداره مالیاتی و دریافت گواهی انجام معامله | زمان پرداخت وجوه به ذینفع |
مالیات تکلیفی پزشکان و دندانپزشکان برای کار در مراکز درمانی | قانون بودجه سالانه | – | زمان تحقق درآمد |
مالیات ارزش افزوده | 17 قانون دائمی و 20 قانون موقت | ارسال اظهارنامه مالیاتی | یک ماه پس از انقضای هر فصل |
نحوه تشخیص مالیات تکلیفی چیست؟
مالیاتهای تکلیفی محدود به موارد فوق نیست. قاعدهای که به شما در تشخیص مالیات تکلیفی کمک میکند، این است که هر کجا مشاهده نمودید تکلیف کسر و ایصال مالیات بر عهده شخصی غیر از پرداخت کننده اصلی (مودی) مالیات است، بدانید که با مالیات تکلیفی مواجه هستید. حالا فرقی نمیکند در قانون مالیاتهای مستقیم با چنین قاعدهای مواجه شوید یا در هر قانون دیگری؛ مهم این است که در مالیات تکلیفی، تکلیف کسر و پرداخت مالیات بر عهده شخصی غیر از مودی اصلی است. (اگر این ملاک یادتان باشد، خودتان قدرت تشخیص مالیات تکلیفی را خواهید یافت).
پیامدهای تخلف از عمل به مقررات مالیات تکلیفی چیست؟
قانون مالیاتهای مستقیم در مواد قانونی 197، 199 و 274 (بند 4) جرایم متخلفین از اجرای تکالیف مالیات تکلیفی را بیان نموده است.
🔸 ماده 197 ق.م.م
نسبت به اشخاصی که به شرح مقررات قانون مالیاتهای مستقیم مکلف به تسلیم صورت یا فهرست یا قرارداد یا مشخصات راجع به مودی هستند، در صورتی که از تسلیم آنها در موعد مقرر خودداری نموده و یا صورتی بر خلاف واقع تسلیم نمایند، جریمه متعلق در مورد حقوق عبارت خواهد بود از 2% حقوق پرداختی و در خصوص پیمانکاری 1% کل مبلغ قرارداد و در هر حال با مودی متضامنا مسئول جبران زیان وارده به دولت خواهند بود.
🔸 ماده 199 ق.م.م
ماده 199 ق.م.م میگوید: «هر شخص حقیقی یا حقوقی که به موجب مقررات این قانون مکلف به کسر و ایصال مالیات مودیان دیگر است در صورت تخلف از انجام وظایف مقرره، علاوه بر مسولیت تضامنی که با مودی در پرداخت مالیات خواهد داشت، مشمول جریمهای معادل 10% مالیات پرداخت نشده در موعد مقرر و 2.5% مالیات به ازای هر ماه نسبت به مدت تاخیر از سررسید پرداخت، خواهد بود.
چنانچه مالیات توسط دریافت کننده وجوه پرداخت شود، در این صورت جریمه 2.5% موضوع این ماده تا تاریخ پرداخت مالیات توسط مودی مزبور از مکلفین به کسر و ایصال مالیات، مطالبه و وصول خواهد شد».
🔸 بند 4 ماده 274 قانون مالیاتهای مستقیم
در ماده 274 ق.م.م هم این چنین آمده که: «موارد زیر جرم مالیاتی محسوب میشود و مرتکب یا مرتکبان حسب مورد، به مجازاتهای درجه شش محکوم میگردند: 1- … 2- … 3- …
۴ ـ عدم انجام تکالیف قانونی مربوط به مالیاتهای مستقیم و مالیات بر ارزش افزوده در رابطه با وصول یا کسر مالیات مودیان دیگر و ایصال آن به سازمان امور مالیاتی در مواعد قانونی تعیینشده»
بر اساس مواد قانونی فوق، جرایم تخلف در کسر و ایصال مالیات تکلیفی دیگران عبارت است از:
- مسئولیت تضامنی برای اشخاص مکلف به کسر و ایصال مالیات
- جریمه 10% عدم پرداخت مالیات تکلیفی
- جریمه 2.5% برای دیرکرد در پرداخت مالیات تکلیفی
- مجازات تعزیری درجه 6
🔸 مسئولیت تضامنی مودی اصلی با پرداخت کننده مالیات تکلیفی
اشخاص حقیقی و حقوقی مسئول کسر و ایصال مالیات تکلیفی، در پرداخت آن میزان مالیاتی که از کسر و پرداخت آن به اداره امور مالیاتی خودداری کرده است، با پرداخت کننده اصلی مسئولیت تضامنی دارد؛ یعنی اداره امور مالیاتی برای دریافت تمام مالیات، هم میتواند به مودی اصلی و هم به شخصی که مکلف به کسر و پرداخت مالیات از طرف مودی اصلی بوده (متخلف)، رجوع کند و متخلف نمیتواند به بهانه اینکه پرداختکننده اصلی شخص دیگری است از پرداخت مالیات خودداری کند.
🔸 جریمه 10% عدم پرداخت مالیات تکلیفی
اشخاص حقیقی و حقوقی مسئول کسر و ایصال مالیات تکلیفی، مشمول پرداخت جریمهای معادل 10% مالیات پرداخت نشده در موعد مقرر خواهند بود. فرض کنید در مثال 1 (که در بالا گفته شد)، مالیات حقوق اردیبهشت ماه یک کارمند، 800,000 تومان باشد و کارفرما نیز از کسر و پرداخت آن تا پایان ماه بعد از پرداخت حقوق (ماده 86)، خودداری کرده باشد؛ در این صورت همین که این مهلت به پایان رسید، متخلف (در اینجا کارفرما) باید 10% از 800,000 (مالیات پرداختنشده) را به عنوان جریمه بپردازد.
🔸 جریمه 2.5% برای دیرکرد در پرداخت مالیات تکلیفی
اشخاص حقیقی و حقوقی مسئول کسر و ایصال مالیات تکلیفی، مشمول پرداخت جریمهای معادل 2.5% مالیات پرداخت نشده در موعد مقرر به ازای هر ماه دیرکرد نسبت به مهلت سررسید خواهند بود. در مثال بالا، پس از گذشت یک ماه و علاوهبر تعلق جریمه 10%، به ازای هر ماه تاخیر در پرداخت مالیات تکلیفی، 2.5% مالیات پرداخت نشده، باز هم بهعنوان جریمه باید پرداخت شود. حالا تصور کنید اگر تعداد کارمندان یا کارگران یک موسسه زیاد باشد، جریمه تخلف از پرداخت مالیات یک یا چند ماه یا سال، چقدر میتواند زیاد باشد.
🔸 مجازات تعزیری درجه 6 برای عدم پرداخت مالیات تکلیفی
از همه مهمتر بند 4 ماده 274 ق.م.م، تخلف از پرداخت مالیات تکلیفی را جرم دانسته و مجازاتهای تعزیری درجه 6 را برای متخلف در نظر گرفته است.
طبق ماده 19 قانون مجازات اسلامی، مجازاتهای درجه 6 عبارتند از:
- حبس بیش از شش ماه تا دو سال
- جزای نقدی بیش از شصت میلیون (60,000,000) ریال تا دویست و چهل میلیون (240,000,000) ریال
- شلاق از 31 تا 74 ضربه و تا 99 ضربه در جرائم منافی عفت
- محرومیت از حقوق اجتماعی بیش از شش ماه تا پنج سال
- انتشار حکم قطعی در رسانهها
- ممنوعیت از یک یا چند فعالیت شغلی یا اجتماعی برای اشخاص حقوقی، حداکثر تا مدت پنج سال
- ممنوعیت از دعوت عمومی برای افزایش سرمایه برای اشخاص حقوقی، حداکثر تا مدت پنج سال
- ممنوعیت از اصدار برخی از اسناد تجاری توسط اشخاص حقوقی، حداکثر تا مدت پنج سال
نحوه پرداخت مالیات تکلیفی
نحوه پرداخت مالیات تکلیفی بر اساس نوع مالیات قابل پرداخت متفاوت است. امروزه پرداخت بسیاری از انواع مالیاتهای تکلیفی به صورت آنلاین و از طریق سامانههای آنلاین امکان پذیر است؛ مانند ارسال لیست مالیات حقوق و سامانه پرداخت مالیات تکلیفی پزشکان
برخی از این مالیاتها نیز با ارائه اظهارنامه مالیاتی پرداخت میشود. اما مهمترین نکته در خصوص هر گونه اقدام مالیاتی، استفاده از مشاوره مالیاتی کارشناسان خبره برای پیشگیری از تعلق جرایم است.
کلام آخر
مالیات تکلیفی مالیاتی است که سازمان مالیاتی با هدف تضمین پرداخت، وظیفه پرداخت مالیات را بر عهده شخص دیگری به جز مودی اصلی قرار داده است. اما پرداخت مالیات به دنبال اجرای یک سری تکالیف و فرآیندی روی میدهد که کوچکترین سهل انگاری در هر بخش میتواند خسارات سنگینی از جمله جرایم مالیاتی سنگین را برای مجموعه به همراه داشته باشد.
پیشنهاد ما به شما برای آشنایی هر چه بیشتر از قوانین مالیاتی، آموزش مالیات به صورت حرفهای و مطالعه قوانین و بخشنامههای مالیاتی است.